Abstrakt

Cel opracowania  Kwestia stosunku postępowania arbitrażowego do innych rodzajów postępowania cywilnego stanowi fragment szerszego zagadnienia relacji występujących między sądem polubownym a sądem państwowym, które było już poruszone w doktrynie1 prawa procesowego cywilnego. Celem niniejszego opracowania nie jest więc przedstawienie wszelkich możliwych relacji między tymi sądami, lecz jest nim wskazanie powiązań występujących w ramach systemu postępowania cywilnego pomiędzy postępowaniem arbitrażowym oraz innymi rodzajami postępowania cywilnego, w których mogą być załatwiane te same sprawy cywilne (w ujęciu podmiotowym, przedmiotowym i funkcjonalnym). Wskazanie rodzaju i charakteru tych powiązań umożliwi ustalenie wzajemnego ich wpływu, a w szczególności – rozstrzygnięcie następujących kwestii: czy postępowanie arbitrażowe wyłącza zastosowanie innego rodzaju postępowania cywilnego w celu załatwienia tej samej sprawy cywilnej; czy inny rodzaj postępowania cywilnego wyłącza zastosowanie postępowania arbitrażowego w celu załatwienia tej samej sprawy cywilnej; czy w celu załatwienia danej sprawy cywilnej można (należy) zastosować w sposób jednoczesny (w tym samym lub w oddzielnych postępowaniach) lub następczy postępowanie arbitrażowe i inne rodzaje postępowania cywilnego; czy dla załatwienia danej sprawy cywilnej określonemu podmiotowi przysługuje prawo wyboru pomiędzy postępowaniem arbitrażowym oraz innym rodzajem postępowania cywilnego.  Rozstrzygnięcie ww. kwestii ma istotne znaczenie dla rozwiązania problemów pojawiających się w teorii i praktyce, które obecnie głównie koncentrują się wokół relacji postępowania arbitrażowego do postępowania zabezpieczającego oraz upadłościowego.15  Można wyróżnić trzy zasady rządzące kształtowaniem powiązań wewnątrzsystemowych występujących między poszczególnymi rodzajami postępowania cywilnego. Powiązania te mogą być ukształtowane na podstawie zasady wyłączności (braku konkurencji) określonego rodzaju postępowania cywilnego, zasady łącznego lub następczego zastosowania kilku rodzajów postępowań oraz zasady alternatywnego charakteru postępowań2. W celu rozstrzygnięcia zasygnalizowanych kwestii odnoszących się do stosunku postępowania arbitrażowego do innych rodzajów postępowania cywilnego konieczne jest ustalenie, które z wymienionych zasad kształtują powiązania postępowania arbitrażowego z innymi elementami systemu, jakim jest postępowanie cywilne.Zakres analizy  Osiągnięcie celu niniejszego opracowania wymaga precyzyjnego ustalenia zakresu analizy. Przede wszystkim należy wskazać te rodzaje postępowań cywilnych, których powiązania z postępowaniem arbitrażowym będą przedmiotem badania, oraz kryterium ich doboru. Jak już zasygnalizowano, chodzi wyłącznie o te postępowania cywilne, w których – przy uwzględnieniu sposobu realizacji ich funkcji ochronnej – mogą być potencjalnie załatwiane te same sprawy cywilne. Punktem wyjścia dla dalszej analizy jest wobec tego tożsamość załatwianych w nich spraw, ustalana przede wszystkim poprzez porównanie przedmiotów tych postępowań3, a więc rodzajów dochodzonych w nich roszczeń procesowych.  Poddanie badaniu powiązań występujących pomiędzy postępowaniem arbitrażowym a innymi rodzajami postępowań w ramach systemu postępowania cywilnego wiąże się z przyjęciem założenia, że postępowanie arbitrażowe wchodzi w skład tego systemu. Takie ujęcie dominuje w doktrynie4, chociaż należy zauważyć, że prezentowane jest również w tym16przedmiocie odmienne stanowisko. Przyjęcie przez A.W. Wiśniewskiego integralnej teorii arbitrażu prowadzi bowiem do wniosku, że postępowanie arbitrażowe jest swoistym postępowaniem w ramach instytucji rozstrzygania sporów przez osoby trzecie z upoważnienia stron. Z dalszych wywodów autora wynika, że jego zdaniem zawarte w Kodeksie postępowania cywilnego przepisy regulujące postępowanie arbitrażowe nie są przepisami postępowania cywilnego w ścisłym znaczeniu, zaś ich lokalizację w tym Kodeksie „tłumaczyć można tradycją, pokrewieństwem i legislacyjną dogodnością, ale nie ich naturą”5.   Przyłączając się do stanowiska dominującego w doktrynie, należy uznać, że postępowanie arbitrażowe stanowi jeden z rodzajów postępowania cywilnego o charakterze pozasądowym oraz adjudykacyjnym6. Służy ono załatwianiu spraw cywilnych w rozumieniu art. 1 KPC7. W odniesieniu do tego konkretnego rodzaju postępowania cywilnego przewidziano jednak ograniczenie zakresu załatwianych w nim spraw w art. 1157 KPC. W przepisie tym wskazano bowiem w sposób ogólny spory, które strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Tego rodzaju cechę sprawy cywilnej (bądź sporu8), która wyraża...