Abstrakt

I. Wprowadzenie  Zapis na sąd polubowny (umowa o arbitraż) należy do kluczowych instytucji, które tworzą sądownictwo polubowne (arbitraż). Wiążą się z nim liczne problemy, z których każdy ma niebagatelne znaczenie, co jest właśnie wypadkową roli zapisu na sąd polubowny, którą spełnia on jako podstawa kompetencji sądu polubownego do rozstrzygnięcia sporu. Jednym z tych problemów jest zagadnienie granic podmiotowych zapisu, a więc ustalenie, w stosunku do których podmiotów jest on wiążący. Związanie zapisem na sąd polubowny powoduje, że dany podmiot, który jest tym związaniem objęty, musi się liczyć zarówno z jego skutkiem pozytywnym, w postaci ustanowienia kompetencji sądu polubownego do rozstrzygnięcia danego sporu, jak i towarzyszącym mu najczęściej skutkiem negatywnym, w postaci wyłączenia sądownictwa państwowego od rozpoznania i rozstrzygnięcia tego sporu1. Skutki te mają poważny wpływ na sytuację procesową podmiotu związanego zapisem. Dlatego też szczególne znaczenie ma reguła, że najważniejszym i podstawowym źródłem związania umową o arbitraż jest wola stron, znajdująca wyraz w sporządzeniu przez nie tej umowy. W rezultacie punktem wyjścia dla oceny granic podmiotowych zapisu na sąd polubowny musi być zasada, charakterystyczna dla umów w ogóle, w tym dla umów procesowych, że zapis na sąd polubowny wiąże jedynie strony, które go zawarły albo w imieniu których został on zawarty przez ich przedstawicieli (inter partes)2.  Zasada związania zapisem na sąd polubowny jedynie stron, które go sporządziły, nie jest jednak bezwzględna i doznaje wyjątków, które sprowadzają się do tego, że w określonych sytuacjach jego skutki rozciągają się także na inne podmioty. Wyjątki111te są w różny sposób grupowane3, a jedna z najważniejszych grup obejmująca tego rodzaju wyjątki odnosi się do wypadków, w których związanie umową o arbitraż wynikać ma z następstwa prawnego4. W nauce i judykaturze rozpatrywane są poszczególne przypadki następstwa prawnego jako przyczyny związania następców prawnych umową o arbitraż, odnoszącą się do sporu lub sporów o prawo, a także obowiązek lub stosunek prawny, w zakresie którego miało dojść do sukcesji prawnej5. Dodać należy zarazem, że zapis na sąd polubowny jest jednym z rodzajów umów procesowych, wobec czego problem związania nim osób trzecich, w tym także następców prawnych stron, jest z kolei tylko wycinkiem problematyki związania osób trzecich umowami procesowymi w ogóle6.II. Doktryna i judykatura  Zagadnienie związania umową o arbitraż następców prawnych stron tej umowy jest podejmowane w nauce i orzecznictwie na gruncie różnych systemów prawnych. Stanowi ono również przedmiot wypowiedzi polskiej judykatury i doktryny.  Na gruncie prawa niemieckiego nie ma wątpliwości, że zapis na sąd polubowny wiąże następców prawnych stron pod tytułem ogólnym, o ile z treści zapisu lub okoliczności jego zawarcia nie wynika coś innego7. W wypadku następstwa prawnego pod tytułem112szczególnym przeważa zapatrywanie, że związanie następcy prawnego zapisem na sąd polubowny dotyczy strony czynnej, tj. nabywcy określonego prawa, w tym w wyniku przelewu wierzytelności8, przeniesienia udziałów w spółce9, przejęcia stosunku umownego (Vetragsübernahme)10 czy cessio legis11. Dyskusyjny jest natomiast wypadek przejścia na inny podmiot obowiązku. Prezentowany jest więc zarówno pogląd, że przejemca długu nie jest związany zapisem na sąd polubowny dotyczącym tego długu12, jak i zapatrywanie, że związanie jednak ma miejsce13. Niezależnie od tego, dla różnych wypadków następstwa prawnego, stosownie do okoliczności, przyjmuje się odstępstwa...