Abstrakt

I. Granice kontroli sądu polubownego przez sąd powszechny  Omawiając kontrolę wyroku sądu polubownego sprawowaną przez sąd powszechny, należałoby w pierwszej kolejności zwrócić uwagę, że kontrola orzeczenia arbitrażowego jest jedną z możliwych form kontroli sądownictwa polubownego. Wskazuje się bowiem, że kontrola państwowa nad działalnością sądownictwa polubownego może koncentrować się poza kontrolą wyroku arbitrażowego, także na kontroli kompetencji sądu polubownego oraz na kontroli postępowania przed sądem polubownym1. Chcąc zatem stworzyć przyjazne dla sądownictwa arbitrażowego ramy prawne, można zaryzykować stwierdzenie, że stosunek pomiędzy sądownictwem państwowym a sądownictwem polubownym powinien opierać się na zasadzie: „tyle autonomii dla sądownictwa polubownego, ile to tylko możliwe, i tyle państwowej kontroli nad sądownictwem polubownym, ile to konieczne„2. II. Kontrola orzeczeń sądów polubownych  Problematyka kontroli rozstrzygnięcia wydanego przez sąd polubowny stanowi złożoną i dość skomplikowaną materię. Zważywszy, że sądy polubowne na równi z sądami państwowymi rozstrzygają spory o prawo, poddanie wszechstronnej kontroli rozstrzygnięcia wydanego przez sąd polubowny oznaczałoby dla sądownictwa polubownego degradację do „przedinstancji” sądów powszechnych i mogłoby doprowadzić do utraty znaczenia sądownictwa polubownego jako instytucji w ogóle. Dlatego też na arenie międzynarodowej panuje zgoda, co do tego, iż w zakresie kontroli treści orzeczeń sądów arbitrażowych65wskazana jest daleko idąca powściągliwość. Cechą charakterystyczną rozwiązań wewnątrzkrajowych praw arbitrażowych jest to, że sąd państwowy z reguły nie ma prawa merytorycznego badania wyroku sądu arbitrażowego, a tylko może uchylić to orzeczenie z przyczyn wyczerpująco wyliczonych w ustawie.   Wewnątrzkrajowe prawa arbitrażowe w przeważającej większości dopuszczają kontrolę treści orzeczenia sądu polubownego tylko w granicach zakreślonych przez klauzulę porządku publicznego (ordre public) (o czym szczegółowo w dalszej części). Formy kontroli wyroku sądu polubownego mogą być zróżnicowane w zależności od tego, czy mamy do czynienia z wyrokiem arbitrażowym krajowym, czy też zagranicznym. W odniesieniu do tego drugiego możliwe jest jedynie przeprowadzenie postępowania w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności, bez możliwości wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego. Gdy zaś chodzi o wyrok arbitrażowy krajowy, to kontrola może zostać zainicjowana poprzez skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego albo poprzez postępowanie o uznanie lub stwierdzenie wykonalności. W pierwszej kolejności uwaga skupiona zostanie na skardze o uchylenie wyroku sądu polubownego, a następnie na postępowaniu o uznaniu lub stwierdzeniu wykonalności wyroku arbitrażowego. III. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego  Pomijając kwestię charakteru prawnego skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego (zagadnienie to jest kontrowersyjne), należy podnieść, iż możliwość wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego w żaden sposób nie może zostać wyłączona przez postanowienia umowne, gdyż przepisy dotyczące skargi są przepisami bezwzględnie obowiązującymi. Niektóre ustawodawstwa przewidują możliwość umownego wyłączenia prawa do wniesienia skargi, jednakże większość systemów optuje za tym, aby taka możliwość została wykluczona3. W zakresie możliwości wyłączenia prawa do wniesienia skargi warto zwrócić uwagę na regulacje prawa belgijskiego, szwedzkiego i w ostatnim czasie znowelizowanego prawa francuskiego. Wyłączenie możliwości wniesienia skargi jest w poszczególnych ustawodawstwach warunkowane określonymi przesłankami. Odnosząc się natomiast do prawa polskiego, gdyby jednak strony w zapisie na sąd polubowny zamieściły postanowienie wyłączające możliwość wniesienia skargi na sąd polubowny, to postanowienie takie należałoby uznać za nieważne, zaś same strony mogłyby wnosić ten środek prawny od rozstrzygnięcia arbitrażowego.  Skarga przysługuje od wyroku, przez który generalnie należy rozumieć orzeczenie rozstrzygające sporny stosunek prawny (a więc orzeczenie zasądzające bądź ustalające lub też kształtujące prawa lub stosunki prawne). Zgodnie z art. 1205 § 1 KPC tylko wyrok wydany w Polsce może zostać uchylony na skutek skargi, nie można natomiast wzruszyć nią wyroków wydanych za granicą. Oczywiście polska regulacja hołduje zasadzie terytorialności, a w związku z tym o kwestii, czy wyrok jest krajowy, czy też zagraniczny, decyduje66miejsce jego wydania. Jednocześnie także należy zwrócić uwagę na przepis art. 1155 KPC, zgodnie z którym jeżeli miejsce postępowania było w Polsce, to jednocześnie należy założyć, że wyrok arbitrażowy był krajowy, a nie zagraniczny.   Skarga może dotyczyć tylko i wyłącznie wyroku, a nie ugody zawartej przed sądem polubownym. Gdyby jednak ugodzie nadana została forma wyroku w myśl art. 1196 § 2 KPC, to skarga jest wówczas jak najbardziej dopuszczalna.  Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego dotyczy nie tylko wyroków wydanych w arbitrażu ad hoc, ale również tych, które pochodzą od stałych sądów polubownych. Nie można bowiem w drodze postanowienia regulaminu wyłączyć zastosowania przepisów dotyczących skargi. 1. Podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego  Podstawy skargi wymienione w art. 1206 KPC w sposób enumeratywny stanowią zamknięty katalog podstaw uchylenia wyroku sądu polubownego. Strony w zapisie nie mogą poszerzyć tego katalogu o dodatkowe podstawy. Podstawy te jednocześnie są zgodne z tymi, które zawarte są w ustawie wzorcowej o międzynarodowym arbitrażu handlowym oraz w znacznym stopniu zmodyfikowane w stosunku do uchylonego już art. 712 KPC.1.1. Wadliwość zapisu  Strona w myśl art. 1206 § 1 pkt 1 KPC może żądać...