Abstrakt

I. Pojęcie mediacji Mediacja, bez cienia wątpliwości, jest historycznie i praktycznie pierwszą i najważniejszą postacią alternatywnych metod rozwiązywania sporów, zbiorczo nazywanych ADR (Alternative/Amicable Dispute Resolution) i jako taka bywa określana mianem „królowej ADR”, jest sensu largo synonimem tej instytucji.  Dotychczas brak jest jednolitej definicji normatywnej mediacji w prawie międzynarodowym i legislacjach krajowych. Doktryna i praktyka mediacji określa ją jako metodę rozwiązywania sporów w trybie szczególnego rodzaju negocjacji prowadzonych przez strony sporu przy pomocy neutralnej osoby trzeciej – mediatora.  Według D. Petersa, „Mediację najlepiej można zrozumieć jako wspomagane negocjacje, zaś negocjacje stanowią najbardziej powszechne postępowanie stosowane w budowaniu relacji prawnych i rozwiązywaniu sporów”1.  Najświeższym głosem w dziedzinie mediacji cywilnej jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/EC z 21.5.2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. L Nr 136 z 24.5.2008 r., s. 3; dalej jako: dyrektywa 2008/52/EC lub dyrektywa), która w art. 3 definiuje mediację następująco: „«mediacja» oznacza zorganizowane postępowanie o dobrowolnym charakterze, bez względu na jego nazwę lub określenie, w którym przynajmniej dwie strony sporu próbują same osiągnąć porozumienie w celu rozwiązania ich sporu, korzystając z pomocy mediatora. Postępowanie takie może zostać zainicjowane przez strony albo może je zaproponować lub zarządzić sąd lub nakazać prawo państwa członkowskiego”. Termin ten obejmuje mediację prowadzoną przez sędziego, który nie jest odpowiedzialny za jakiekolwiek postępowanie sądowe dotyczące rzeczonego sporu. Nie obejmuje on jednak prób podejmowanych przez sąd lub sędziego rozstrzygającego spór w toku postępowania sądowego dotyczącego rzeczonego sporu.  Do podstawowych wyróżniających cech mediacji należą: konsensualny (dobrowolny) charakter procedury i jej rezultatu (ugoda); autonomia stron;61 bezstronność mediatora, który jest bezstronnym rzecznikiem obydwu stron, wybieranym i zwalnianym przez strony i podlegającym ich instrukcjom. W teorii i praktyce wyróżniane są dwa rodzaje mediacji: 1) mediacja konwencjonalna, tj. mediacja inicjowana przez strony na podstawie wcześniejszej umowy mediacyjnej lub incydentalnego porozumienia, czyli tzw. kompromisu w trakcie zaistniałego sporu (mediacja umowna) (ang. conventional ADRs); 2) mediacja w trakcie postępowania sądowego, tj. mediacja inicjowana przez sąd (mediacja ze skierowania sądu) (ang. mediation in the context of court proceeding). Zalety mediacji obrazuje analiza efektywności mediacji w zestawieniu kryteriów porównawczych z postępowaniem przed sądem państwowym lub sądem prywatnym (arbitrażem). Kryteria Sąd Mediacja Arbitraż koszty b. niskie wysokie wysokie czas b. krótki (kilka dni lub tygodni) długi (lata) b. długi (lata) kto decyduje? strony sędzia arbiter kto kontroluje? strony prawnicy prawnicy zasady postępowania dowodowego brak b. sformalizowane częściowo sformalizowane poufność pełna brak pełna cel przyszłość przeszłość przeszłość komunikacja stron intensywna brak niewielka problemy z jurysdykcją brak istnieją niekiedy istnieją poziom satysfakcji stron duży b. niski niski rezultat sukces obydwu stron sukces/przegrana sukces/przegrana czynnik napięcia likwidacja stresu kontynuacja stresu kontynuacja stresu  Mediacja, poza oczywistymi zaletami, jest niekiedy krytykowana za jej wady, do których zalicza się: 1) możliwy brak równowagi stron/asymetria potencjałów (ekonomicznych, intelektualnych) rodzący ryzyko nadużycia przewagi przez silniejszą stronę Jest to niewątpliwie poważny potencjalny problem, którego rozwiązania poszukiwać należy w systemowych gwarancjach praworządności wynikających z ustanowionych standardów postępowania mediacyjnego, mechanizmach selekcji mediatora, kodeksie etycznym mediatora i jego profesjonalnym przygotowaniu, a także w aktywnej roli sądu62zatwierdzającego ugodę mediacyjną pod kątem legalności i zasad uczciwego obrotu (zasad współżycia społecznego). Trzeba przy tym zwrócić uwagę na ryzyko przereagowania ze strony sądu w kierunku dokonywania merytorycznej „rewizji” ugody mediacyjnej – co z istoty swej jest niedopuszczalne; 2) zarzut, iż mediacja podnosi koszty rozstrzygnięcia danego sporu, gdyż strony przy nieudanej mediacji i tak muszą zwrócić się do sądu lub arbitrażu – generalnie rzecz ujmując, zarzut jest chybiony.  W odniesieniu do mediacji pozasądowej szansa szybkiego i ostatecznego uregulowania sporu, zaakceptowanego przez strony w toku kilku lub kilkunastu sesji mediacyjnych, w sensie merytorycznym, ale także w sensie kosztów postępowania – ma ogromną przewagę nad tradycyjnym postępowaniem przed sądem powszechnym, a nawet sądem arbitrażowym, z ekonomicznego punktu widzenia w szczególności. Warunkiem takiej konstatacji jest jednak podejmowanie mediacji nie „na siłę”, ale tylko w takich sporach, gdzie stosunki stron i rodzaj sporu pozwalają na przeprowadzenie skutecznej mediacji, tzn. mediacji zakończonej ugodą. Skuteczność mediacji w dużej mierze zależy od uczestniczących w niej doradców prawnych stron, ich zrozumienia procesu mediacyjnego i reguł nim rządzących. W tym kontekście ogromne znaczenie ma psychiczne nastawienie prawnika do mediacji, a inaczej – wrażliwość mediacyjna prawnika, wyrażająca się w jego zdolności do udzielenia pomocy klientowi w przeprowadzeniu pełnego „przeglądu” własnych motywacji, potrzeb, interesów, lęków i możliwości natury prawnej i pozaprawnej2.  W odniesieniu do mediacji w postępowaniu sądowym koszty takiej mediacji wchodzą do kosztów całego postępowania i są kontrolowane przez sąd. II. Cel i przedmiot polskiej ustawy o mediacji cywilnej Nowa instytucja mediacji w sprawach cywilnych została wprowadzona do polskiego systemu prawa ustawą z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1438), która weszła w życie...