Abstrakt
Wprowadzenie Niniejsze opracowanie stanowi próbę wielopłaszczyznowego porównania dwóch różnych, alternatywnych w stosunku do procesu, sposobów rozwiązywania sporów: postępowania pojednawczego oraz mediacji. Tematyka zaprezentowana w niniejszej pracy wpisuje się w ogólną tendencję propagowania alternatywnego wobec procesu sądowego sposobu rozstrzygania sporów jako bardziej odpowiadającego potrzebom współczesnego wymiaru sprawiedliwości. Niniejszy artykuł ma na celu ukazanie podobieństw i wskazanie różnic, jakie występują pomiędzy dwoma wskazanymi rodzajami rozwiązywania sporów. Należy zauważyć, iż wybór postępowania pojednawczego, będącego jednak formą sądowego rozstrzygnięcia sporu, jeszcze przed wniesieniem pozwu do sądu1 oraz mediacji, która nazywana jest królową ADR2, nie jest przypadkowy. Autorzy podjęli próbę wykazania wyższości jednego postępowania nad drugim z punktu widzenia zasad szybkości, ekonomiki oraz efektywności. Pomimo iż postępowanie pojednawcze zasadniczo różni się od mediacji w każdym jej wariancie, to istnieje wiele zbieżnych cech charakterystycznych dla obydwu tych postępowań, które zostaną wykazane w niniejszym opracowaniu. Niniejsze opracowanie nie wyczerpuje jednak wszystkich kwestii związanych z problematyką wskazaną w tytule artykułu. Autorzy skupili swoją uwagę na uwypukleniu podobieństw i wskazaniu różnic pomiędzy tymi dwoma sposobami rozwiązywania sporów. Rys historyczny Koncepcja ugodowego rozwiązywania sporów i dążenia do zawierania porozumień nie jest zjawiskiem nowym ani nieznanym systemom prawnym. Początków jej należy poszukiwać już w czasach antycznych, gdzie uznawano zasadę, iż porozumienie jest warte więcej19 niż proces. Jednakże dopiero wiek XX przyniósł pełny rozkwit pozaprocesowych form rozwiązywania sporów, do których bez wątpienia zaliczamy Alternative Dispute Resolution (ADR) oraz postępowanie pojednawcze. Alternative Dispute Resolution to szereg różnych metod, które służą rozwiązaniu sporu dzięki pomocy neutralnego i bezstronnego podmiotu trzeciego, będących alternatywą dla możliwości rozstrzygania tego sporu w procesie przed sądem powszechnym3. Podstawową i najbardziej znaną alternatywną metodą rozwiązywania sporów jest mediacja, nazywana królową ADR4. Chociaż postępowanie pojednawcze nie wpisuje się w ogólną koncepcję alternatywnego rozwiązywania sporów (ADR), to jest ono bez wątpienia alternatywą dla stron do prowadzenia procesu (postępowania nieprocesowego). Zaczątków postępowania pojednawczego na gruncie prawa polskiego można upatrywać w regulacjach z pierwszej połowy XX w. Ugodową formę rozstrzygania sporów przed sądem cywilnym w polskim systemie prawnym znajdujemy już w Kodeksie postępowania cywilnego z 1930 r.5. Jednak dopiero w Kodeksie postępowania cywilnego z 1964 r.6 została ona mocniej zaakcentowana przez wskazanie w art. 10 jednej z fundamentalnych zasad procesu cywilnego – zasady ugodowego załatwiania sporów: „W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia”7. Ustawą z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1438), która weszła w życie 10.12.2005 r., wprowadzono do Kodeksu postępowania cywilnego instytucję mediacji oraz dodano zd. 2 do art. 10: „W tych sprawach strony mogą także zawrzeć ugodę przed mediatorem”. Z zasady tej wynika pierwszeństwo dla wyżej wskazanych form zakończenia sporów przed władczym rozstrzygnięciem sądu. Postępowanie pojednawcze na gruncie współczesnego postępowania cywilnego zostało uregulowane przepisami art. 184–186 KPC. Regulacja ta obowiązuje do chwili obecnej w zasadzie w niezmienionym kształcie8. Zawezwanie do próby ugodowej, będące wnioskiem wszczynającym postępowanie pojednawcze, nadal jest jednak w praktyce sądowej niedocenianą formą prowadzącą do efektywnego i szybkiego rozwiązania sporu. Nie jest ono również częstym rozwiązaniem stosowanym przez profesjonalnych pełnomocników stron jako alternatywa do prowadzenia długotrwałych procesów sądowych.20 Stosowanie mediacji jako sposobu rozwiązywania sporów pojawiło się w latach 70. w Stanach Zjednoczonych Ameryki oraz w innych krajach systemu common law, a następnie zaczęło rozwijać się w Europie i pozostałych częściach świata9. Rozwój tej formy rozwiązywania sporów był odpowiedzią na zinstytucjonalizowany i niewydolny system sądownictwa powszechnego oparty na mechanizmie władczego rozstrzygania sporów. Istniała też potrzeba stworzenia pluralizmu form rozwiązywania sporów przez poszerzenie dostępu jednostki do szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości. W tym też okresie powstało wiele metod, za pomocą których dokonywano alternatywnego rozstrzygania sporów. Wykształcone współcześnie na gruncie amerykańskim rozwiązania dotyczące metod alternatywnego rozwiązywania sporów z czasem zaczęto przenosić na grunt europejskich systemów prawnych prawa stanowionego. Niewątpliwie ogromny wpływ na rozwój instytucji mediacji i jej ukształtowanie w systemach prawnych poszczególnych państw miały: przyjęta w 2002 r. przez UNCITRAL ustawa modelowa międzynarodowej koncyliacji handlowej, przyjęta 19.4.2001 r. przez Komisję Europejską Zielona Księga (Green Paper) o alternatywnych metodach rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych, opisująca...