Abstrakt

Kwestie ogólne  Problematyka biegu przedawnienia roszczeń majątkowych jest zagadnieniem niezwykle istotnym dla praktyki prawniczej. Prócz określonych ustawowo terminów przedawnienia tych roszczeń istotne znaczenie mają także kwestie zawieszenia biegu przedawnienia oraz jego przerwania. Odnośnie do tego ostatniego ustawodawca ustanowił m.in., że bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (art. 123 § 1 pkt 1 KC). W dalszych rozważaniach uwaga poświęcona zostanie temu, jakie czynności podjęte przed sądem polubownym mogą być uznawane za przerywające bieg przedawnienia roszczeń w rozumieniu tego przepisu. Jest to bowiem kwestia często traktowana w komentarzach do Kodeksu cywilnego oraz w innych pozycjach literatury prawniczej dotyczących tych zagadnień w sposób bardzo ogólny, ograniczony często do kilku zdawkowych uwag, a jak się wydaje, wymaga ona głębszej refleksji, zwłaszcza że prezentowane w tej kwestii poglądy doktrynalne dalekie są od jednolitości. Dokładniejsza analiza zagadnienia jest tym bardziej zasadna, że o ile odnośnie do tego, jakie czynności podjęte przed sądem państwowym powodują przerwanie biegu przedawnienia roszczeń, mamy do czynienia ze szczegółowymi i bogatymi opracowaniami w literaturze przedmiotu oraz licznym orzecznictwem, o tyle na tle czynności podejmowanych przed sądem polubownym dorobek ten jest raczej skromny. Zapis na sąd polubowny  Zapis na sąd polubowny jest to, ogólnie rzecz ujmując, umowa stron dotycząca poddania sporu pomiędzy nimi pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Treść takiej umowy musi zawierać co najmniej wskazanie przedmiotu sporu oraz stosunku prawnego, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Tak bowiem minimalną treść zapisu na sąd polubowny17określił sam ustawodawca w art. 1161 § 1 KPC. Istotą zapisu jest zatem poddanie sporu stron pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Stąd też w orzecznictwie nie jest uznawana za skuteczny zapis na sąd polubowny umowa, w ramach której przewiduje się poddanie sporu właściwości sądu polubownego jedynie w celu zawarcia ugody1. Generalnie rzecz ujmując, wskazać można, że jako zapis na sąd polubowny nie jest traktowana umowa, w której nie przewiduje się dla sądu polubownego funkcji rozstrzygania sporu2.  Charakter prawny zapisu na sąd polubowny jest sporny. W tym zakresie prezentowane są różne poglądy. Zapis taki uznawany bywa bowiem przez jednych autorów za umowę materialnoprawną, przez innych z kolei za procesową bądź też mającą charakter mieszany, a nawet za umowę sui generis3. Abstrahując od tych sporów doktrynalnych, zauważyć należy, że umowa ta wywołuje przede wszystkim skutki procesowe4. Niemniej jednak, co istotne z punktu widzenia prowadzonych rozważań, w literaturze przedmiotu podnosi się także niekiedy5, że zapis na sąd polubowny pociąga za sobą również określone skutki materialnoprawne. W tym ostatnim zakresie uwaga skupiana jest zwłaszcza na tym, czy sporządzenie przez strony takiego zapisu przerywa bieg przedawnienia roszczeń. W tej kwestii brak jest zgody w literaturze przedmiotu. Niektórzy autorzy podnoszą bowiem, że przerwanie biegu przedawnienia powoduje już samo sporządzenie przez strony zapisu na sąd polubowny6. Inni z kolei wskazują, że to nie sam zapis, lecz dopiero złożenie wniosku o rozpoznanie sprawy przez sąd polubowny powoduje przerwanie biegu18przedawnienia. Ten drugi pogląd zdecydowanie dominuje w literaturze przedmiotu7. Należy zauważyć, że pojawia się również trzecie stanowisko, w ramach którego twierdzi się, że wyjątkowo, tzn. jedynie wówczas, kiedy strony zawierają umowę o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego już po powstaniu sporu między nimi, należałoby przyjmować, że przerwanie biegu przedawnienia następuje w dacie sporządzenia przez strony takiego zapisu na sąd polubowny8. Jest to związane z tym, że dopuszczalne jest zarówno umieszczenie przez strony w zawieranej przez nie umowie klauzuli, w myśl której wszelkie spory mogące wyniknąć w przyszłości z tej umowy będą rozstrzygane przez sąd polubowny (tzw. klauzula arbitrażowa), jak i możliwe jest zawarcie przez strony umowy dotyczącej poddania pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporu już istniejącego (tzw. kompromis)9. Ostatnie z prezentowanych powyżej stanowisk odnosi się właśnie do tej drugiej sytuacji.  Należy zauważyć, że niekiedy pojawiają się w literaturze jeszcze inne od powyżej zaprezentowanych stanowiska, w ramach których dopuszcza się możliwość uznawania, że zapis na sąd polubowny powoduje przerwanie biegu przedawnienia roszczeń, ale jedynie w przypadku spełnienia wielu szczegółowo wskazanych okoliczności. Przykładowo można wskazać, że twierdzi się, iż przerwanie biegu przedawnienia nastąpi wtedy, gdy zapis na sąd polubowny dotyczy ściśle skonkretyzowanego przedmiotu sporu, jest sporządzany z udziałem sędziów polubownych, a ci ostatni przyjmują mandaty w treści tego zapisu10. Niekiedy też podnosi się, że przerwanie biegu przedawnienia ma miejsce w sytuacji, w której przy sporządzaniu zapisu na sąd polubowny ad hoc powód wyznaczy arbitra i wezwie do zrobienia tego samego pozwanego, a także złoży pozew na ręce arbitra11. W doktrynie postawiono jednak zarzut, że koncepcje te opierają się na nadmiernym uproszczeniu rozważanej problematyki, a ich zwolennicy wadliwie nie odróżniają od siebie czynności sporządzenia samego zapisu na sąd polubowny od czynności związanych z wszczęciem postępowania przed tym sądem, które zazwyczaj następują już po dokonaniu zapisu, choć wyjątkowo niektóre z nich mogą mu towarzyszyć12. Wskazuje się przy tym, że dokonanie zapisu na sąd polubowny nigdy nie może być uznawane za czynność przerywającą bieg przedawnienia, natomiast już to, czy charakter taki może mieć któraś19z czynności towarzyszących zawarciu zapisu, jest kwestią odrębną, związaną z rozpoczęciem postępowania przed sądem polubownym w ogólności13.  W odniesieniu do tych ostatnich czynności należy przede wszystkim zauważyć, że szczególnie sporna w literaturze przedmiotu i judykaturze jest kwestia, czy przerwanie biegu przedawnienia...