Abstrakt

Uwagi wstępne  Wywodzące się z kultury common law tzw. alternatywne formy rozwiązywania sporów (Alternative Dispute Resolution) w obecnym kształcie uformowane zostały systemowo w USA w latach 60. i 70. XX w.2. Do ich spopularyzowania (w latach 80. stosowane były już na powszechną skalę) przyczyniło się zaangażowanie środowiska amerykańskich prawników (attorneys byli pierwszymi mediatorami), w tym w szczególności sędziów, którzy wprowadzali w sądach pilotażowe programy mediacyjne3. Podstawowe formy ADR4 zostały następnie recypowane do kultury prawa stanowionego – w tym Europy Zachodniej, a w dalszej kolejności Europy Środkowo-Wschodniej. Obecnie do wzrostu ich popularności oraz znaczenia dla wymiaru sprawiedliwości stopniowo przyczyniają się działania Rady Europy5 oraz organów Unii Europejskiej6.   Formą alternatywnego rozwiązywania sporów, która dotychczas zdobyła największą popularność, jest mediacja, definiowana jako szczególny mechanizm decyzyjny, zmierzający do rozwiązania sporu godzącego dążenia i interesy stron oraz oczekiwania otoczenia społecznego7. Jej konstytutywną cechą jest udział neutralnej i bezstronnej osoby trzeciej, której głównym zadaniem jest pomoc spierającym się stronom osiągnąć akceptowalne, godzące ich stanowiska porozumienie. Mediator, w odróżnieniu od sędziego, nie posiada uprawnień władczych, nie może podejmować merytorycznej i wiążącej decyzji rozstrzygającej8. Zalety rozwiązania sporu w drodze mediacji – dzięki którym zyskuje ona coraz szersze grono zwolenników, to m.in.: szybkość procedury, prospektywność i efektywność dobrowolnego porozumienia stron, uwzględniającego w jak największym stopniu interesy stron.   Pomimo wskazanych pozytywnych aspektów tej formy ADR, aktywności w jej propagowaniu wskazanych instytucji europejskich oraz krajowych9, rozwój mediacji w Polsce należy ocenić jako powolny. Przyczyn tego stanu rzeczy upatrywać należy m.in. w jej niedoregulowaniu prawnym oraz małym zainteresowaniu prawników – praktyków, którzy często postrzegają mediację jako konkurencję w stosunku do ich działalności w ramach sądowego wymiaru sprawiedliwości. Negatywna ocena wynika w głównej mierze z braku wiedzy na temat tej formy rozwiązania sporu oraz błędnym przeświadczeniu o jej nieskuteczności. Podkreślenia wymaga, iż stan świadomości tej grupy zawodowej przekłada się w znacznej mierze na świadomość społeczeństwa. Niechęć lub obawa ze strony prawników wpływa bezpośrednio na podejście do mediacji samych stron sporu. Wydaje się – patrząc na doświadczenia amerykańskie – że przyszłość mediacji w Polsce i pozostałych...