Abstrakt

I. Cel opracowania  Ustawą z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1, która obowiązuje od 10.12.2005 r. (dalej jako: nowelizacja z 2005 r.), polski ustawodawca wprowadził do prawa procesowego cywilnego regulację instytucji mediacji w sprawach cywilnych. Unormowania dotyczące zasad i przebiegu postępowań mediacyjnych w prawie międzynarodowym zawiera ustawa modelowa o międzynarodowej koncyliacji handlowej przygotowana przez Komisję do spraw międzynarodowego prawa handlowego działającą przy Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCITRAL)2. Zgromadzenie Ogólne ONZ 19.11.2002 r. przyjęło rezolucję rekomendującą wszystkim państwom rozważenie przyjęcia tej ustawy do własnego systemu prawnego, ze względu na potrzebę ujednolicenia prawa w zakresie procedur rozstrzygania sporów3. W polskim systemie prawnym nie dokonano jednak transkrypcji dorobku UNCITRAL4.  W wyniku nowelizacji zmianie uległ art. 123 KC. W obowiązującym stanie prawnym przerwanie biegu terminu przedawnienia następuje również na skutek wszczęcia mediacji. Precyzyjne określenie chwili, z którą następuje rozpoczęcie mediacji, ma zatem istotne znaczenie dla wywołania doniosłego skutku materialnoprawnego. Przyjęte uregulowanie może budzić pewne wątpliwości, dlatego autorzy niniejszego opracowania dostrzegają potrzebę głębszej analizy tego zagadnienia.  Zwięzłe uwagi na temat pojęcia przedawnienia roszczeń, instytucji mediacji oraz potencjalnego wpływu wszczęcia mediacji na bieg terminu przedawnienia będą stanowić wprowadzenie do zagadnienia zasadniczego, tj. analizy treści art. 1836 KPC oraz stanowisk przedstawicieli doktryny zaprezentowanych na gruncie tego przepisu. Wraz z dokonaniem oceny aktualnego stanu prawnego zostanie zaproponowana interpretacja art. 123 pkt 3 KC w zw. z art. 1836 KPC. W ramach niniejszego opracowania nie sposób jest wyczerpać wszystkich problemów związanych z instytucją mediacji w takiej formie, w jakiej została ona ukształtowana przez ustawodawcę w przepisach procedury cywilnej.  Pytanie, jakie należy postawić, dokonując wykładni obowiązującej regulacji wszczęcia mediacji, brzmi w istocie, jakim wartościom należy hołdować. Czy prowadzić wykładnię z punktu widzenia wierzyciela, dążąc przy tym do zapewnienia mu najszerszej ochrony jego uprawnień na gruncie mediacji, co w konsekwencji oznaczałoby szerokie rozumienie instytucji przerwania biegu terminu przedawnienia. Czy też zmierzać raczej do położenia nacisku na postępowanie mediacyjne, jako na alternatywny sposób rozwiązywania konfliktu. W tym drugim ujęciu, omawiany skutek materialnoprawny miałby jedynie charakter dodatkowy.II. Kilka uwag o przedawnieniu  Zgodnie z art. 117 § 1 KC, z zastrzeżeniem przewidzianych w ustawie wyjątków, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Określanie długości terminów przedawnienia stanowi wyłączną domenę ustawodawcy, stąd wszystkie przepisy regulujące tę instytucję mają charakter bezwzględnie obowiązujący5. Z chwilą upływu terminu przedawnienia zobowiązany do spełnienia świadczenia o charakterze majątkowym uzyskuje zarzut o charakterze niweczącym, mocą którego może uchylić się od spełnienia świadczenia. Zobowiązanie, które ulega przedawnieniu, z chwilą upływu terminu przedawnienia przekształca się z zaskarżalnego i podlegającego egzekucji – w zobowiązanie o charakterze naturalnym (obligatio naturalis). Może ono być wciąż spełnione, trwa bowiem i nie wygasa, ale jego wykonanie nie może być wywołane poprzez użycie środków przymusu państwowego. Termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg z chwilą wymagalności świadczenia. Jeżeli wymagalność zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się w dniu, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.   Bieg terminu przedawnienia, od chwili rozpoczęcia, może podlegać zakłóceniom na skutek zdarzeń prawnych. Ingerencje te mają dwojaki charakter. Po pierwsze, bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na skutek zajścia sytuacji (przeszkód) opisanych w art. 121 KC. Mówiąc krótko, od chwili pojawienia się jednej z przeszkód termin przestaje biec, zaś po jej odpadnięciu termin biegnie w dalszym ciągu. Stąd dla stwierdzenia przedawnienia konieczne jest zsumowanie okresów sprzed powstania przeszkody i po jej ustaniu.  Po drugie, bieg terminu przedawnienia ulega przerwaniu przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia; przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje, a także przez wszczęcie mediacji. Przerwanie jest skutkiem idącym dalej niż zawieszenie. Z chwilą przerwania biegu terminu przedawnienia dotychczasowy upływ terminu traci znaczenie prawne. Po przerwaniu przedawnienie biegnie na nowo. Skutek ten, a właściwie stwierdzenie, czy i kiedy zaistniał, niesie za sobą doniosłe konsekwencje prawne. Stąd na tym polu konieczna jest pewność prawa i stabilność.III. Uwagi ogólne odnośnie do postępowania mediacyjnego1. Istota postępowania mediacyjnego  Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera definicji mediacji. Próby objaśnienia tego pojęcia podjęło się wielu przedstawicieli doktryny6. Szersze omówienie tej kwestii, a także odniesienie się do wzajemnego stosunku terminów „mediacja” i „koncyliacja” wykracza poza zakres niniejszego opracowania. Wystarczy wskazać, że normatywne określenie pojęcia mediacji znalazło się w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z 21.5.2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. L Nr 136 z 24.5.2008 r., s. 3)7. Zgodnie z art. 3 lit. a) powoływanego aktu prawa międzynarodowego przez „mediację” rozumie się zorganizowane postępowanie o dobrowolnym charakterze, bez względu na jego nazwę...