Abstrakt

I. Postępowanie arbitrażowe jako jeden z rodzajów postępowania cywilnego W literaturze1 sąd polubowny określa się jako sąd niepaństwowy, powołany zgodną wolą stron stosunku cywilnoprawnego (wyrażoną w zapisie na sąd polubowny) do rozstrzygnięcia sporu między nimi wyrokiem, mającym moc równą wyrokowi sądu państwowego. Tytułem wprowadzenia warto zwrócić uwagę, że omawianej instytucji, mimo użycia w jej nazwie określenia "sąd", nie zalicza się do władzy sądowniczej2. W świetle art. 175 ust. 1 Konstytucji RP3 oraz art. 1 § 1 PrUSP4, należy również przyjąć, że sąd arbitrażowy nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości5, a jedynie rozpoznaje i rozstrzyga sprawy cywilne, w granicach mandatu udzielonego mu przez strony. Nie budzi zatem wątpliwości, że sądu polubownego nie można zaliczyć do państwowych organów wymiaru sprawiedliwości6. Sąd arbitrażowy w ogóle nie jest organem państwowym7.  Już z samej definicji sądu polubownego wynika, że postępowanie arbitrażowe ma charakter adjudykacyjny8. Jednakże merytoryczne orzeczenie arbitrów, wiążące strony, nie jest wydawane w imieniu państwa9. Sąd polubowny działa na podstawie zgodnej woli skonfliktowanych podmiotów10, a obowiązujące przepisy prawa sankcjonują jego uprawnienie do ferowania wyroków11. Fundamentalna dla prawa prywatnego zasada autonomii woli znajduje swój wyraz na gruncie postępowania cywilnego przede wszystkim poprzez umożliwienie stronom dokonania wyboru, czy zwrócą się o udzielenie ochrony do sądu państwowego, czy skorzystają z innej drogi dochodzenia roszczenia12. Taką właśnie alternatywę stanowi poddanie sporu pod rozstrzygnięcie bezstronnego arbitra (osoby niebędącej sędzią państwowym). Rezygnacja z prawa do sądu nie jest przy tym nigdy całkowita, ponieważ sądownictwo polubowne oparte jest na pewnych regułach, od których strony nie mogą odstąpić i które mają zapewnić rzetelność postępowania13. Nie można również zapominać, że orzeczenia sądów polubownych podlegają kontroli ze strony sądów państwowych14. Wyroki sądów polubownych, co do zasady, powinny być wykonywane dobrowolnie15. W przypadku, gdy nierzetelny dłużnik nie czyni zadość obowiązkom stwierdzonym takim rozstrzygnięciem, wierzycielowi pozostaje możliwość skorzystania z egzekucji przymusowej16. Na podkreślenie zasługuje okoliczność, że sąd polubowny, zastępując z woli stron sąd państwowy i spełniając jego funkcje w zakresie rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy, udziela stronom ochrony prawnej równoważnej ochronie uzyskiwanej przed sądami państwowymi17. Regulacja w zakresie sądownictwa arbitrażowego znajduje się w Części V KPC18. Nie budzi wątpliwości, że sądy polubowne są instytucją wchodzącą w skład systemu postępowania cywilnego19. Można zatem przyjąć, że zasady postępowania przed sądem polubownym w ramach rzetelnego i uczciwego procesu powinny być analogiczne do zasad postępowania przed sądem państwowym20.II. Istota postępowania arbitrażowego J. Rajski21 podkreśla, że sąd arbitrażowy ma pełnić nie tylko funkcję organu rozstrzygającego spory w trybie orzeczniczym, ale - co bardzo istotne - ma również rozwiązywać owe spory przy udziale stron. Warto nadmienić, że często przyjmuje się, iż "kiepska ugoda jest lepsza od dobrego wyroku"22. Cechą wspólną wszystkich alternatywnych dla sądownictwa powszechnego metod rozwiązywania sporów jest właśnie dążenie do pojednania zwaśnionych stron oraz zapobieganie dalszemu ich antagonizowaniu23. Nie można nie zauważyć, że pogodzenie sprzecznych interesów stron oraz umożliwienie kontynuowania łączących je relacji prawnych ma szczególne znaczenie w przypadku kontraktów długoterminowych. Postępowanie arbitrażowe ze swej natury charakteryzuje się większą elastycznością (mowa o możliwości dostosowania trybu procedowania do okoliczności konkretnej sprawy oraz indywidualnych potrzeb stron) oraz mniejszym sformalizowaniem niż proces sądowy24. Teza ta znajduje potwierdzenie w treści przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z treścią art. 1184 § 2 zd. 2 KPC sąd polubowny nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem państwowym. Z art. 1184 § 1 KPC wynika, że kształtowanie reguł postępowania rozpoznawczego przed zespołem arbitrów...