Abstrakt

I. Zapis na sąd polubowny to doskonały przykład zespolenia prawa cywilnego materialnego oraz prawa cywilnego procesowego w ramach jednej instytucji. Wszak postępowanie arbitrażowe, którego trzonem jest ów zapis, niezaprzeczalnie funkcjonuje w ramach prawa procesowego i znajduje swoje źródło w ustawie procesowej. I choć charakter prawny zapisu na sąd polubowny jest przedmiotem doktrynalnych kontrowersji1, to nawet zwolennicy jego procesowej natury nie mogą zignorować faktu, że dopuszczalność zawarcia tej umowy, choćby traktować ją jako czynność procesową, ma swoje podstawy w przepisach prawa cywilnego materialnego, regulującego zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, które z kolei warunkują przysługiwanie zdolności sądowej i procesowej. Ponadto przy ocenie ważności dokonanej czynności prawnej, czyli sporządzenia zapisu, z punktu widzenia np. wad oświadczenia woli, bez względu na to, czy ma ona charakter procesowy, czy materialnoprawny, analogicznie stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Co więcej, wnikliwa analiza koncepcji odnoszących się do charakteru prawnego zapisu na sąd arbitrażowy wyraźnie ukazuje, że nie wykluczają się one. Wręcz przeciwnie, uzupełniają się, co skłania do przyjęcia tezy, że przedmiotowa instytucja nie ma charakteru wyłącznie procesowego lub wyłącznie materialnoprawnego, lecz mieszany2. Zatem bez względu na dyskusyjny charakter zapisu na sąd polubowny jedno jest pewne – instytucja ta wywodzi się z zasady autonomii woli stron i jest tej zasadzie (z małymi wyjątkami) podporządkowana. II. Autonomia woli, traktowana przede wszystkim jako fundamentalna zasada prawa cywilnego materialnego, stanowi niewątpliwie owoc myśli filozoficznej. Wolność jednostki ludzkiej stanowiła bowiem ścisłe centrum zagadnień, wokół których oscylowało zainteresowanie filozofów, w tym także filozofów prawa. Z aksjologicznego punktu widzenia autonomia woli jest nie tylko fundamentem prawa prywatnego, lecz kreuje obraz jednostki i jej miejsce w społeczeństwie. Przypisane każdemu człowiekowi prawo do wolności i decydowania o samym sobie stanowi istotę człowieczeństwa. Rzecz jasna zagadnienie wolności człowieka jako elementu konkretnej koncepcji filozoficznej funkcjonowało już w czasach starożytnych. Jednakże słowo "wolność" w pojmowaniu współczesnym, w szczególności zaś z punktu widzenia szeroko rozumianych praw każdego człowieka, jest owocem nurtu zwanego liberalizmem, którego rozwój rozpoczął się pod koniec XVII w.3 Sama nazwa "liberalizm" pochodzi od łacińskiego słowa liberalis, co oznacza właśnie "wolnościowy".  Liberalizm głoszący indywidualizm stoi w naturalnej sprzeczności z socjalizmem, a współczesny kształt zasady autonomii woli poczytywać można jako pewien kompromis dwóch ścierających się światów. Z jednej strony bowiem autonomia woli głosi prymat swobody działań, z drugiej – działania te nie mogą naruszać idei sprawiedliwości społecznej. Liberalizm, choć tak pojęciowo zróżnicowany, systemowo niejednorodny, charakteryzował się zawsze indywidualistyczną koncepcją człowieka i zagwarantowaniem mu swobody działania przy możliwie jak najmniejszej interwencji państwa. Sztandarowe hasło doktryny liberalnej głosiło, że ludzie rodzą się w stanie wolności i równości w działaniu i rozporządzaniu swoim majątkiem oraz swoimi osobami. Ten nie zawsze akceptowany – szczególnie w wiekach wcześniejszych – związek między wolnością a własnością był dla liberałów kwestią priorytetową i zdominował...