Abstrakt

Uwagi wstępne Postępowanie zabezpieczające jest postępowaniem samodzielnym, mimo że ma ono charakter pomocniczy w stosunku do postępowania rozpoznawczego1. Funkcją tego postępowania jest ochrona praw podmiotowych wierzyciela przed niekorzystnymi następstwami wynikającymi z rozłożenia w czasie rozpoznania sprawy cywilnej2. Postępowanie rozpoznawcze trwa z reguły przez pewien czas, w ciągu którego mogą zajść różne zdarzania po stronie dłużnika, polegające na utrudnianiu lub uniemożliwianiu wykonania orzeczenia, jakie zostanie wydane w sprawie3. Zabezpieczenie roszczenia ma zapewnić wierzycielowi możność zaspokojenia w przyszłości swoich roszczeń wynikających ze stosunku prawnego, który ma być potwierdzony lub ukształtowany w wydanym przez sąd orzeczeniu merytorycznym4. Także w przypadku postępowania przed sądem polubownym celem postępowania zabezpieczającego jest przeciwdziałanie sytuacji, w której dłużnik mógłby w taki sposób rozdysponować swoim majątkiem, że niemożliwe lub utrudnione byłoby wykonanie wyroku arbitrażowego, co powoduje zasadność zastosowania tymczasowego orzeczenia zabezpieczającego roszczenie powoda5.  Wyróżnić można trzy główne modele przyznawania przez ustawodawcę sądom państwowym i sądom polubownym kompetencji do orzekania o zabezpieczeniu roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym6. Pierwszy z nich przewiduje zasadniczą właściwość sądu polubownego do orzekania w kwestii zabezpieczenia roszczeń przed tym sądem dochodzonych, marginalizując rolę sądów państwowych jedynie do roli pomocniczej i uzupełniającej (model subsydiarnej roli sądu państwowego). Model ten stosowany jest np. w Anglii. Drugi model, mało popularny, zastrzega kompetencję do rozstrzygania odnośnie do zabezpieczenia jedynie dla sądów państwowych. Istnieje on np. we Włoszech, a do 2005 r. obowiązywał również w Polsce. Wreszcie trzeci model (swobodnego wyboru) przewiduje równoprawność możliwości orzekania o zabezpieczeniu roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym, zarówno co do możliwości wyboru sądu państwowego lub polubownego przez stronę, jak i efektywności realizacji ich orzeczeń. Model ten znajduje zastosowanie np. w Niemczech, gdzie jednak strona musi dokonać wyboru pomiędzy sądem państwowym a sądem polubownym7, oraz od 2005 r. w Polsce w wersji, w której strona zwrócić się może o udzielenie zabezpieczenia niezależnie do obu tych sądów. Do nowelizacji KPC ustawą z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw8 sąd polubowny nie miał ustawowej kompetencji do udzielania zabezpieczenia roszczeniom przed nim dochodzonym. Już w literaturze przedwojennej9 podnoszono, że skoro do zabezpieczenia roszczenia dochodzonego przed sądem polubownym ustawowo wskazana jest tylko właściwość sądu państwowego, sąd polubowny nie jest uprawniony do orzekania o zabezpieczeniu, chociażby zapis na sąd polubowny wyraźnie go do tego upoważniał. Stanowisko to zostało podtrzymane także w późniejszej literaturze10. Brak uprawnienia sądu polubownego do orzekania o zabezpieczeniu wynikał z brzmienia art. 730 KPC wskazującego na wyłączne upoważnienie sądu państwowego do wydania zarządzenia tymczasowego (postanowienia o zabezpieczeniu) przy jednoczesnym braku przepisu KPC wyraźnie udzielającego sądowi polubownemu takiej kompetencji. Nadto zarządzenie tymczasowe sądu polubownego nie stanowiło tytułu egzekucyjnego a zatem nie mogła być mu nadana klauzula wykonalności przez sąd państwowy, przy jednoczesnym braku możliwości nadania tej klauzuli przez sąd polubowny11. W przypadku zatem wydania przez sąd polubowny zarządzenia tymczasowego, co w praktyce kilkakrotnie miało miejsce12, orzeczenie to miało charakter niewiążący, a jego wykonanie zależało od woli strony zobowiązanej. Nowelizacją KPC z 2005 r. uchylone zostały dotychczasowe przepisy KPC regulujące problematykę sądu polubownego i jednocześnie stworzono nowe rozwiązania w Części piątej KPC. W art. 1166 KPC ustawodawca potwierdził wynikające z art. 730 § 1 KPC uprawnienie sądu państwowego do orzekania o zabezpieczeniu roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym, rozstrzygając jednocześnie kwestię jurysdykcji krajowej tego sądu, a w art. 1181 i 1182 KPC upoważnił sąd polubowny do orzekania o zabezpieczeniu roszczeń przed nim dochodzonych oraz orzekania o roszczeniach odszkodowawczych wynikłych z zastosowania orzeczonego środka zabezpieczenia. Zgodnie z art. 1181 § 1 KPC, jeżeli strony nie postanowiły inaczej, sąd polubowny na wniosek strony, która...