Abstrakt

I. Regulacja wyłączenia arbitra w poprzednio obowiązującym stanie prawnym Według obowiązujących poprzednio przepisów prawnych, tj. przed wyżej wskazaną nowelizacją KPC, strona mogła żądać wyłączenia arbitra z tych samych przyczyn, które uzasadniają wyłączenie sędziego państwowego2. Kwestię wyłączenia sędziego państwowego regulują natomiast art. 48–49 KPC. Przepis art. 48 KPC odnosi się do sytuacji, kiedy sędzia jest wyłączony z mocy ustawy (tzw. iudex inhabilis). Przepis ten wymienia expressis verbis stany faktyczne, gdy ze względu na związek z przedmiotem bądź podmiotami postępowania sędzia nie powinien brać udziału w sprawie3.  Natomiast art. 49 KPC odnosi się do sytuacji, kiedy sędzia ulega wyłączeniu na jego własne żądanie bądź na wniosek strony (tzw. iudex suspectus) wówczas, gdy między nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego. Brak jest w rzeczonym przepisie przykładów sytuacji, w jakich takie wątpliwości co do bezstronności sędziego są uzasadnione.  W związku z tym warto sięgnąć do dorobku orzecznictwa w tym zakresie, a zwłaszcza do orzeczeń Sądu Najwyższego. W postanowieniu z 18.4.1977 r.4 Sąd Najwyższy stwierdził, że "ostry i subiektywny sposób reakcji sędziego na postawione mu zarzuty stanowi wystarczającą przyczynę do wyłączenia go na jego wniosek na podstawie art. 49 KPC". Z kolei w innym postanowieniu, z 20.2.1976 r.5, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że okoliczność, iż sędzia reprezentuje pogląd prawny niekorzystny dla strony nie stanowi podstawy wyłączenia go w świetle art. 49 KPC. Warte uwagi jest również postanowienie z 14.2.1974 r.6, w którym Sąd Najwyższy uznał za wystarczającą podstawę do wyłączenia sędziego okoliczność, że sędzia, składając wyjaśnienie przewidziane w art. 52 § 2 KPC7, stwierdził w nim "wyjątkową złośliwość" wnioskodawcy i wnosił "o nałożenie od niego grzywny". Niechętny stosunek sędziego do strony okazywany w toku postępowania stanowi więc w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego wystarczającą podstawę do wyłączenia sędziego8. Odnośnie do wykładni pojęcia stosunku osobistego, uwzględnionego w art. 49 KPC, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że: "Stosunek osobisty, o którym mowa w art. 49 KPC, nie musi wynikać z bezpośredniej znajomości lub bliskiego związku sędziego i osoby występującej w procesie w charakterze strony,...