Abstrakt

Alternatywne formy rozwiązywania konfliktów istniały w przeszłości w wielu porządkach prawnych, niemniej współczesne instytucje ukształtowały się przede wszystkim w latach 70. w Stanach Zjednoczonych oraz obecnie są przyjmowane i rozwijane w krajach Unii Europejskiej. Pierwsza faza rozwoju polegała na zdefiniowaniu istniejących lub wykształceniu nowych konwencjonalnych metod pozasądowych, odpowiadających głównemu podziałowi, w ramach trybów konsensualnego, mediacyjnego i arbitrażowego. Na kolejnym etapie w efekcie modyfikacji podstawowych trybów konwencjonalnych powstały formy hybrydowe oraz wybrane tryby zostały włączone do systemu wymiaru sprawiedliwości. Cechy funkcjonowania alternatyw zewnętrznych wobec wymiaru sprawiedliwości to swobodne uznanie stron wobec przystąpienia i odstąpienia od rozmów, wpływ na kształt lub wybór zasad postępowania, dobrowolność wykonania porozumienia, brak organu kontrolującego treść ustaleń, brak możliwości zastosowania przymusu państwowego w celu egzekucji postanowień porozumienia. Alternatywy wewnętrzne posiadają z kolei przynajmniej jedną z cech: możliwość inicjacji postępowania przez organy władzy państwowej, obowiązek przystąpienia do rozmów, kompetencje organów państwowych do kontroli porozumienia pod względem zgodności z prawem powszechnie obowiązującym, zabezpieczenie wykonalności przez ograny państwowe. Poza tym dynamiczny rozwój instytucji sądowych i pozasądowych zaowocował powstaniem form hybrydowych oraz tendencją do tworzenia elastycznych procedur, które łączą cechy różnych trybów lub przewidują możliwość płynnego przechodzenia pomiędzy nimi w ramach jednego postępowania.