Abstrakt

Wprowadzenie Uregulowanie postępowania arbitrażowego we Włoszech zawarte jest w Kodeksie postępowania cywilnego wprowadzonym dekretem królewskim Nr 1443 z 28.10.1940 r. Pierwotny tekst odnoszący się do arbitrażu był w ostatnim ćwierćwieczu trzykrotnie poważnie nowelizowany. Najpierw ustawą Nr 28 z 9.2.1983 r., następnie ustawą Nr 25 z 5.1.1994 r., a ostatnio dekretem ustawodawczym Nr 40 z 2.2.2006 r. o zmianie postępowania kasacyjnego i arbitrażu. O ile prezentowane w poprzednich numerach tego czasopisma niemieckie czy hiszpańskie przepisy o arbitrażu powielają dość wiernie zarówno schematy ogólne, jak i zdecydowaną większość rozwiązań szczegółowych ustawy modelowej UNCITRAL z 1985 r., o tyle przepisy włoskiego Kodeksu postępowania cywilnego o arbitrażu, chociaż obecnie zawierają bardzo liczne rozwiązania zbieżne z modelem międzynarodowym UNCITRAL, to jednak są znacznie bardziej oryginalne od niemieckich czy hiszpańskich. Jest to zapewne zasługa długiej i w zasadzie nieprzerwanej, chociaż bardzo zmiennej tradycji doktryny i praktyki włoskiej dotyczącej arbitrażu. Pierwszym szczególnie charakterystycznym przykładem odrębności regulacji włoskiej jest odróżnienie arbitrato rituale oraz arbitrato irrituale. Podział ten, wytworzony w praktyce i wspierany przez doktrynę cywilistyczną w oparciu o dawniejsze doświadczenia, był w XX w. reakcją na relatywnie restrykcyjne ówczesne ustawodawstwo arbitrażowe. Postępowania arbitrażowe prowadzone według zasad wyrażonych w ustawie procesowej nazwano arbitrato rituale. Orzeczenie uzyskane w takim postępowaniu wywoływało ograniczone skutki procesowe między stronami. Strony, bardzo często przedsiębiorcy, mogły także, bez zachowania rygorów ustawy procesowej, powierzyć rozstrzygnięcie spornego zagadnienia osobie trzeciej, jednak uważano, że jej ostateczna wypowiedź wywiera skutki czysto umowne między stronami, stąd nazwa takiego sposobu łagodzenia konfliktów: arbitrato irrituale, a orzeczenia na tej drodze uzyskanego: lodo contrattuale – kontraktowy wyrok arbitrażowy. W razie dalszego sporu między stronami takiego postępowania lodo contrattuale traktowano przed sądem według ogólnych norm prawa zobowiązań, a nie według prawa procesowego, jak w przypadku wyroku arbitrażowego – lodo – wydanego w arbitrato rituale. Przed nowelizacją ogłoszoną w 2006 r. arbitrato rituale pozostawało poza ustawodawstwem, całkowicie w sferze praktyki i doktryny. W ostatniej nowelizacji ustawodawca włoski podjął radykalną decyzję wprowadzenia arbitrato irritule do Kodeksu postępowania cywilnego, co spotkało się z krytycznymi głosami w doktrynie. Zastanawiano się nawet, czy nadal można mówić o arbitrato irrituale, skoro ta odmiana arbitrażu została właśnie uregulowana w ustawie. Treść art. 808-ter jest jednak bardzo ramowa i stanowi raczej oficjalne, ustawowe uznanie tej instytucji niż jej ustalenie w formie szczegółowej. Wystąpienie w ustawie procesowej włoskiej nawiązania do doktrynalnej dychotomii arbitrato rituale – arbitrato irrituale powoduje także określone trudności podczas dokonywania przekładu. Określenie arbitrato rituale nie występuje w tekście ustawowym, który jednak jest prawie w całości poświęcony tej odmianie arbitrażu. Należy wspomnieć, że nazwa arbitrato irrituale jest stosowana w doktrynie zamiennie z określeniem arbitrato libero, co też może sugerować pewne rozwiązania w tłumaczeniu. Jednak na potrzeby poniższego przekładu zachowano symetrię nazw, arbitrażowi formalnemu przeciwstawiając arbitraż nieformalny. Przemawiają za tym względy merytoryczne, dotyczące zarówno genezy tych instytucji, jak i istotnego niesformalizowania arbitrato irrituale. Nie ma tutaj miejsca na dokładniejsze uzasadnienie tego wyboru, a zagadnienie podziału na arbitrato rituale oraz arbitrato irrituale zasługuje na osobną publikację w polskiej literaturze dotyczącej arbitrażu. Drugim charakterystycznym przykładem na odrębność włoskich regulacji arbitrażowych jest to, że ani w nowelizacji z 1994 r., ani w nowelizacji z 2006 r. arbitrom nie udzielono władzy przyznawania tymczasowych środków zabezpieczających. Wyjątek w tym zakresie wynika z prawa spółek, które przyznaje arbitrom możliwość zawieszania wykonalności uchwał zgromadzeń wspólników, jeżeli zakwestionowano ważność tych uchwał (dekret ustawodawczy Nr 5 z 2003 r., art. 35 ust. 5). Włochy pozostają więc jednym z nielicznych krajów, w których arbitrzy nie mają z zasady możliwości stosowania środków zabezpieczających. Warto zauważyć również, że odmiennie niż w prawie niemieckim czy polskim ustawa włoska nie stosuje nazwy "sąd polubowny". Dla osiągnięcia celów normowania wystarcza całkowicie określenie arbitri, czyli "arbitrzy". W razie powołania więcej niż jednego arbitra mówi się wprawdzie niekiedy o collegio arbitrale, jednak nazwa ta jest określeniem ogółu arbitrów powołanych w danej sprawie. Konieczność podjęcia decyzji dotyczącej stosowanej terminologii pojawia się także w przypadku określenia umowy stanowiącej podstawę dla arbitrażu. Najogólniejszą podstawę dla działania arbitrów stanowi convenzione d''arbitrato, występująca w postaci compromesso oraz clausola compromissoria. Dla zachowania symetrii pojęć w niniejszym przekładzie posłużono się określeniami: "porozumienie arbitrażowe" jako nazwą ogólniejszą, która służy dla określenia dwóch praktycznie występujących form, czyli umowy arbitrażowej i klauzuli arbitrażowej. Określenia te odbiegają wprawdzie od tradycyjnych polskich nazw ustawowych, jednak powinny być w pełni zrozumiałe dla polskiego czytelnika.Przepis Codice di procedura civile Kodeks postępowania cywilnego Libro Quarto: Dei procedimenti speciali Księga czwarta: Postępowania szczególne TITOLO VIII DELL''ARBITRATO TYTUŁ VIII ARBITRAŻ Capo I. Della convenzione d''arbitrato Rozdział I. Porozumienie arbitrażowe Art. 806. (Controversie arbitrabili) (Spory podlegające arbitrażowi) Le parti possono far decidere da arbitri le controversie tra di loro insorte che non abbiano per oggetto diritti indisponibili, salvo espresso divieto di legge. Z wyjątkiem wyraźnych zakazów ustawowych strony mogą poddać rozstrzygnięciu arbitrów powstałe między nimi spory, których przedmiotem nie są prawa niezbywalne. Le controversie di cui all''articolo 409 possono essere decise da arbitri solo se previsto dalla legge o nei contratti o accordi collettivi di lavoro. Spory, których dotyczy art. 409, mogą być rozstrzygane przez arbitrów tylko, jeżeli tak przewidziano w ustawie lub w umowach, lub w układach zbiorowych pracy. Art. 807. (Compromesso) (Umowa arbitrażowa) Il compromesso deve, a pena di nullita, essere fatto per iscritto e determinare l''oggetto della controversia. Umowa arbitrażowa powinna być, pod rygorem nieważności, zawarta na piśmie i określać przedmiot sporu. La forma scritta s''intende rispettata anche quando la volonta delle parti e espressa per telegrafo, telescrivente, telefacsimile o messaggio telematico nel rispetto della normativa, anche regolamentare, concernente la trasmissione e la ricezione dei documenti teletrasmessi. Formę pisemną uważa się za zachowaną także wtedy, gdy wola stron jest wyrażona za pośrednictwem telegrafu, dalekopisu, telefaksu albo komunikacji elektronicznej, z poszanowaniem unormowań, także regulaminowych, dotyczących nadawania i odbioru dokumentów przekazywanych na odległość. Art. 808. (Clausola compromissoria) (Klauzula arbitrażowa) Le parti, nel contratto che stipulano o in un atto separato, possono stabilire che le controversie nascenti dal contratto medesimo siano decise da arbitri, purche si tratti di controversie che possono formare oggetto di convenzione d''arbitrato. La clausola compromissoria deve risultare da atto avente la forma richiesta per il compromesso dall''articolo 807. Strony w umowie, którą zawarły, albo w odrębnym akcie mogą ustalić, że spory powstałe między nimi z tej umowy będą rozstrzygane przez arbitrów, jeżeli tylko spory te mogą stanowić przedmiot porozumienia arbitrażowego. Klauzula arbitrażowa powinna wynikać z aktu mającego...