Abstrakt

I. Rys historyczny W charakterze ogólniejszego punktu wyjścia chcielibyśmy przyjąć za początek współczesnej polskiej procedury karnej rok 1928. Mediacja w sprawach karnych, tudzież polubowne rozstrzyganie sporów kryminalnych, nie ma więc zbyt długiej historii. Kodeks postępowania karnego, który wszedł w życie w 1929 r.1, nie zawierał unormowań odnoszących się bezpośrednio do konsensualnego rozstrzygania spraw karnych. Również jego następca - Kodeks postępowania karnego z 1969 r.2 - nie przewidywał podobnych instytucji. Przez cały okres obowiązywania wymienionych aktów prawnych nie doczekaliśmy się normatywnych działań ustawodawcy w zakresie polubownego załatwiania spraw karnych podobnych do tych, jakie można zaobserwować w tradycjach właściwych dla prawa prywatnego3. Taki stan prawny, zawierający pewną lukę w tym zakresie, utrzymał się w prawie karnym do czasu jego gruntownej reformy4 związanej z transformacją ustrojową państwa po 1989 r., czego wyraz stanowiły również zmiany w prawie. Kodyfikacja karna z 1997 r., a wśród niej nowy Kodeks postępowania karnego5, wprowadziła instytucję mediacji mającą zastosowanie bezpośrednio do spraw karnych. Rozwiązanie takie przyjęto pod wpływem wzorców zaczerpniętych ze Stanów Zjednoczonych oraz krajów Europy Zachodniej - głównie Wielkiej Brytanii - gdzie mediacja jako sprawiedliwość zadośćuczynieniowa funkcjonuje już od wielu lat6. Mediacja wywodzi się z idei określanej w doktrynie prawa mianem restorative justice, czyli sprawiedliwość naprawcza7. Jej istota sprowadza się do uznania czynu zabronionego, a w konsekwencji przestępstwa, za przejaw konfliktu między ofiarą a sprawcą, utrzymywanie tego konfliktu prowadzi do naruszenia dóbr i praw ofiary. Jedyną w takim przypadku reakcją na owo naruszenie praw wydaje się być rozwiązanie sporu uwzględniające dobro obu stron. Idea sprawiedliwości naprawczej znajduje swoje odzwierciedlenie w dokumentach międzynarodowych eksponujących konieczność skuteczniejszej ochrony praw osób pokrzywdzonych przestępstwami. Wśród nich szczególną rolę odgrywa Decyzja Ramowa Rady Unii Europejskiej z 15.3.2001 r., dotycząca pozycji ofiar w postępowaniu karnym, oraz liczne rekomendacje Rady Europy, w szczególności: Nr R (85) 11 w sprawie pozycji ofiary w prawie karnym materialnym i procesowym, Nr R (87) 21 w sprawie pomocy dla ofiar przestępstw i zapobiegania wiktymizacji...