Abstrakt

I. Uwagi wstępne Klasyczny model procesu cywilnego w obliczu ciągłego wzrostu ilości sporów nie był w stanie zapewnić konsumentom wymaganej przez Wspólnotę efektywnej ochrony prawnej (effective legal protection)1. Struktura procesu często okazywała się nieadekwatna dla rozwiązania sporów konsumenckich. Dlatego wraz z nowymi koncepcjami procesu cywilnego pojawiła się konieczność promowania i rozwoju alternatywnych pozasądowych form rozwiązywania sporów cywilnych, które łącznie z sądowymi procedurami zapewniłyby konsumentom odpowiedni dostęp do sprawiedliwości2. Swoiste cechy sporów konsumenckich, takie jak: dysproporcja pomiędzy niską wartością przedmiotu sporu a wysokimi kosztami postępowań sądowych, faktyczna nierówność stron (konsument jest zawsze stroną ekonomicznie słabszą3) w połączeniu z nieefektywnością i przewlekłością postępowań sądowych, spowodowały, że to właśnie na gruncie konfliktów i sporów konsumenckich nastąpił szczególny sektorowy rozwój pozasądowych alternatywnych metod rozwiązywania sporów.  Obszerność niniejszej tematyki spowodowała, że stanęłam przed koniecznością zakreślenia granic niniejszego artykułu. Z uwagi na fakt, że funkcjonowanie i wprowadzenie do naszego systemu prawnego alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich w głównej mierze opiera się na modelu "implementacji rozwiązań typu ADR"4, przedmiotem niniejszego opracowania będą rozwiązania przyjęte w Unii Europejskiej i próba odpowiedzi na pytanie, jakie jest miejsce ADR w sprawach konsumenckich w naszym systemie prawnym. Opracowanie zostało podzielone na trzy części. W pierwszej omówiono historię alternatywnych metod rozwiązywania indywidualnych sporów konsumenckich oraz dokonano analizy pojęcia alternatywnych metod rozwiązywania sporów ze szczególnym uwzględnieniem spraw konsumenckich. Podjęto także próbę określenia alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich w aspekcie pojęcia access to justice, zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości i konstytucyjnego prawa do sądu. Omówiono zagadnienie umiejscowienia alternatywnych metod rozwiązywania sporów w systemie postępowania cywilnego. W części drugiej omówiono natomiast instytucję mediacji w sprawach konsumenckich, zaś w części trzeciej - zagadnienie sądu polubownego w sprawach konsumenckich. II. Geneza alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich Przyczyny, powstanie i rozwój alternatywnych metod rozwiązywania sporów doczekały się już licznych opracowań w literaturze przedmiotu5. Ponieważ celem niniejszego artykułu jest krótka charakterystyka alternatywnych metod rozwiązywania sporów w odniesieniu do wybranej materii, jaką są spory konsumenckie, analizę tę ograniczyłam do odtworzenia historii jedynie w tym zakresie. Na wstępie niniejszych rozważań należy zauważyć, że rozwój alternatywnych metod rozwiązywania sporów można rozpatrywać w trzech modelach: kulturowo uwarunkowanej preferencji6, ewolucji systemu prawa7, implementacji rozwiązań typu ADR z innych systemów prawnych8. Przedmiotem rozważań będzie model implementacji rozwiązań typu ADR z uwzględnieniem rozwiązań i tendencji występujących w Unii Europejskiej. Wdrożenie alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich do naszego systemu prawnego następuje bowiem w głównej mierze w ramach harmonizacji naszego porządku prawnego z prawem wspólnotowym. Konieczność rozwoju alternatywnych metod rozwiązywania spraw jest sygnalizowana również przez doktrynę poszukującą nowego modelu postępowania cywilnego, odpowiadającego dynamicznym zmianom zachodzącym w życiu społecznym i gospodarczym. W naszym społeczeństwie niestety nie funkcjonuje przekonanie, że dla załatwienia konkretnej sprawy sąd powinien być ostatecznością.  Jakkolwiek problematyka ochrony konsumenta została zauważona w obrębie Wspólnot już w Traktacie rzymskim z 25.3.1957 r., w którym w części ogólnej stwierdzono, że jednym z celów EWG jest przyczynianie się do wzmacniania ochrony interesów konsumentów, to idea ta rozwinęła się i skonkretyzowała znacznie później. Ewolucja modelu ochrony konsumenta w Unii Europejskiej prowadziła od ogólnej idei ochrony konsumenta do stwierdzenia, że sądowy wymiar sprawiedliwości w sprawach konsumenckich powinien być wspomagany przez alternatywne w stosunku do drogi sądowej metody rozwiązywania sporów. Wpływ na to miały następujące czynniki: zmiana podejścia do umiejscowienia pojęcia "konsument" na wspólnym rynku, powstanie nowych koncepcji procesu cywilnego, wzrost ilości spraw w sądach powszechnych (a co za tym idzie przeciążenie wymiaru sprawiedliwości), a także specyficzny charakter spraw o ochronę...