Projektowana nowelizacja ustawy o gospodarce nieruchomościami (tzw. „mała ustawa reprywatyzacyjna”) ma uregulować zagadnienia dotyczące reprywatyzacji związane z obowiązywaniem dekretu z 26.10.1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy znanego jako „dekret Bieruta” lub „dekret warszawski”. Zgodnie z uzasadnieniem, nowelizacja ustawy ma na celu przede wszystkim ochronę instytucji publicznych, uregulowanie obrotu roszczeniami reprywatyzacyjnymi, a także zakończenie postępowań dekretowych wszczętych przed prawie siedemdziesięciu laty.
Główne założenia projektowanych zmian przewidują, co następuje.
1. Możliwość zwrotu całości gruntu – zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 214 GospNierU dawnym właścicielom przysługuje, po spełnienie warunków przewidzianych w tym przepisie, prawo do zwrotu wyłącznie jednej nieruchomości niezależnie od liczby nieruchomości odebranych na mocy „dekretu Bieruta”. W tym zakresie, projektowana modyfikacja dopuszcza możliwość zwrotu „nieruchomości stanowiącej ich dawną własność”. Wobec takiego brzmienia przepisu art. 214 GospNierU dawni właściciele gruntu, którzy nie złożyli wniosku o ustanowienie prawa własności czasowej w trybie art. 7 dekretu warszawskiego, ale w terminie do 31.12.1988 r. zgłosili wniosek o oddanie przejętego gruntu w użytkowanie wieczyste, mieliby szanse na odzyskanie całości gruntu przejętego na podstawie dekretu warszawskiego, a nie tylko jednej nieruchomości. Tym samym zniesione zostaną pozostałości reglamentacji gospodarki gruntami.
2. Odmowę ustanowienia prawa użytkowania wieczystego – projektowane zmiany przewidują wprowadzenie szerokiego katalogu przesłanek pozadekretowych, które zezwalają na odmowę ustanowienia prawa użytkowania wieczystego do przejętego gruntu. Taka zmiana umożliwiłaby wydawanie decyzji odmawiających ustanowienia prawa użytkowania wieczystego do przejętego gruntu, niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 7 ust. 2 dekretu. Przepis ten nakazuje uwzględnić wniosek dekretowy i tym samym ustanowić prawo użytkowania wieczystego do przejętego gruntu wówczas, gdy możliwe jest pogodzenie korzystania z gruntu przez dotychczasowego właściciela z przeznaczeniem w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Jeżeli wnioskodawcą jest osoba prawna, sposób korzystania z gruntu musi być dodatkowo zgodny z ustawowymi lub statutowymi zadaniami takiej osoby prawnej. Tymczasem projektodawcy w nowym art. 214a GospNierU proponują rozszerzenie możliwości wydania decyzji odmownej m.in. w przypadku realizacji przez podmioty publicznoprawne celów publicznych na gruncie, zbycia gruntu na rzecz osób trzecich czy poniesienia przez podmioty publicznoprawne znaczących nakładów na daną nieruchomości;
3. Prawo pierwokupu – proponowane brzmienie art. 111a GospNierU przyznaje Skarbowi Państwa oraz miastu stołecznemu Warszawie prawo pierwokupu w odniesieniu do:
- praw i roszczeń wynikających z dekretu warszawskiego;
- roszczeń o zwrot nieruchomości przewidzianych w art. 214 GospNierU,
- prawa użytkowania wieczystego ustanowionego na skutek realizacji powyższych roszczeń.
Dekretowiec lub jego następca prawny byłby więc uprawniony do sprzedaży osobom trzecim prawa użytkowania wieczystego ustanowionego w zamian za przejętą własność, wyłącznie pod warunkiem nieskorzystania przez Skarb Państwa lub władze Warszawy z przysługującego prawa pierwokupu.
4. Nadzwyczajne instrumenty proceduralne zezwalające na ostateczne zakończenie postępowań dekretowych – po wejściu w życie regulacji dekretu warszawskiego, wielu dawnych właścicieli złożyło wnioski o przyznanie prawa własności czasowej do przejętego gruntu. Ogromna liczba złożonych wniosków oraz zawiłe powojenne losy wnioskodawców i ich następców prawnych sprawiły, że znaczna część wniosków dekretowych wciąż czeka na rozpoznanie. Rozwiązaniem takiego stanu rzeczy miałby być projektowany art. 214b GospNierU, który przewiduje możliwość wydawania decyzji o umorzeniu postępowania w sprawie złożonego wniosku dekretowego w sytuacji, w której nie jest możliwe ustalenie stron postępowania lub ich adresów. Jako przesłankę takiej niemożliwości wskazuje się upływ 6-miesięcznego okresu liczonego od momentu ogłoszenia (dokonanego przez organ w prasie i Internecie) o wezwaniu wnioskodawcy i jego następców prawnych do wzięcia udziału w postępowaniu dekretowym. Proponowane brzmienie art. 214b GospNierU ma na celu ostateczne uregulowanie stanu prawnego nieruchomości objętych dekretem warszawskim wobec braku zainteresowania stron bądź ich następców prawnych. Należy jednak podkreślić, że zgodnie z projektem takie rozwiązanie ma nie pozbawiać dawnych właścicieli ani ich następców prawnych prawa do odszkodowania za utracone nieruchomości, którzy mogą wystąpić z roszczeniami odszkodowawczymi na podstawie art. 215 GospNierU.
10.6.2015 r. omówiony wyżej projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy został skierowany do drugiego czytania przez posłów z Komisji Skarbu Państwa oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej.
