Sąd Najwyższy w wyroku z 27.8.2008 r. (II CSK 105/08) uznał, że sądy nie mają kompetencji do ustalania, czy państwo nabyło w 1958 r. przez tzw. przemilczenie własność nieruchomości rolnych i leśnych przejętych po wojnie.

Dotyczy to przegranej przez Skarb Państwa – nadleśnictwo sprawy wniesionej przeciwko braciom M. spadkobiercom po Teodorze i Januszu M., pierwotnym właścicielom nieruchomości o powierzchni 22 ha. Przedmiotowa nieruchomość jeszcze przed wojną została wydzierżawiona na czas oznaczony do dnia 1.9.1943 r. Dzierżawca w 1942 r. został wywieziony przez okupantów do obozów pracy i tam zginął. Kiedy bracia M. wrócili w rodzinne strony w 1946 r., dowiedzieli się, że nieruchomość została przejęta na cele reformy rolnej. Nie było jednak żadnej dokumentacji dotyczącej tego przejęcia. Z obawy o swoje bezpieczeństwo nie występowali o zwrot nieruchomości. Grunty znalazły się w posiadaniu nadleśnictwa i w 1948 r. zostały zalesione. W 1956 r. bracia M. wystąpili o ich zwrot, ale nie przedstawili stosownych dokumentów i sprawa pozostała bez biegu. W 1999 r., wykorzystując fakt, że w wykazie hipotecznym jako właściciele nadal figurowali Teodora i Janusz M., ich spadkobiercy wystąpili o założenie księgi wieczystej. Sprawa trafiła do sądu, gdyż Skarb Państwa – nadleśnictwo, zareagował złożeniem w 2000 r. wniosku o stwierdzenie zasiedzenia na swoją rzecz. Sąd I instancji wniosek ten uwzględnił, ale sprawa skończyła się ostatecznie w II instancji jego przegraną. Po niekorzystnym dla siebie zakończeniu sprawy o zasiedzenie Skarb Państwa wystąpił, powołując się na art. 189 KPC, o ustalenie, że nabył sporną nieruchomość na podstawie art. 34 dekretu z 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich. W myśl tego przepisu Skarb Państwa stawał się właścicielem nieruchomości opuszczonych przez tzw. przemilczenie po upływie 10 lat od zakończenia wojny. Powołał się również na art. 9 ustawy z 1958 r. o sprzedaży nieruchomości rolnych oraz uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego. Z mocy tego przepisu wszystkie nieruchomości rolne i leśne, bez względu na ich obszar, znajdujące się we władaniu państwa lub przekazane przez państwo w użytkowanie osobom fizycznym i prawnym, przeszły na własność państwa bez odszkodowania.

Sąd I instancji oddalił to żądanie, gdyż uznał, że skoro spór o własność występuje między SP a osobami wpisanymi jako właściciele w księdze wieczystej, to właściwą drogą do dochodzenia pretensji przez SP jest przewidziane w art. 10 ustawy z 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Takie było też stanowisko sądu II instancji. Sądy wskazały także inne powody oddalenia żądań Skarbu Państwa. W ich ocenie dekret z 1946 r. o majątkach opuszczonych nie mógł być podstawą nabycia własności przez państwo, ponieważ utrata ziemi przez braci M. miała związek nie z wojną, ale z represjami okresu powojennego. Ustawa z 1958 r. zaś nie pozwala orzekać sądom, czy nieruchomość stała się własnością Skarbu Państwa, czy nie. To należało do organów administracji. W ocenie sądu II instancji żądanie Skarbu Państwa należało oddalić także z przyczyny zasadniczej – braku interesu prawnego (w rozumieniu art. 189 KPC) w wytoczeniu sprawy o ustalenie prawa własności.

Zgodził się z tym także SN. Skarga kasacyjna Skarbu Państwa została oddalona. SN zgodził się z sądami orzekającymi także co do tego, że właściwą drogą do dochodzenia racji przez skarb jest art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Skoro bowiem spadkobiercy zostali wpisani jako właściciele do księgi wieczystej, działa na ich rzecz domniemanie, że prawo w niej wpisane jest zgodne z rzeczywistym stanem prawnym. To domniemanie może być obalone tylko w drodze przewidzianego w art. 10 ustawy z 1982 r. powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W myśl tego artykułu w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo dotknięte jest wpisem nieistniejącego obciążenia bądź ograniczenia, może żądać (przed sądem) usunięcia tej niezgodności. W ten sposób można obalić domniemanie zapisane w art. 3 wskazanej ustawy, że prawo ujawnione w księdze wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, a prawo wykreślone nie istnieje.

SN potwierdził, że nie można przypisać dziś sądom kompetencji do orzekania o przejęciu nieruchomości przez państwo na podstawie ustawy z 1958 r. także dlatego, że ustawodawca, uchylając ją w 1990 r., ostatecznie zakończył porządkowanie kwestii własnościowych w odniesieniu do nieruchomości rolnych i leśnych, które po wojnie zostały przejęte przez państwo.

^{Źródło: Rzeczypospolita}