TS orzekł, że art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie sprzeciwiają się one orzecznictwu krajowemu, które dokonuje wykładni przepisów transponujących tę dyrektywę do prawa krajowego w taki sposób, że zawarte w niej przepisy o ochronie konsumentów mają zastosowanie również do umowy zawartej z przedsiębiorcą przez podmiot prawa taki jak condominio we włoskim prawie, nawet jeśli taki podmiot prawa nie jest objęty zakresem stosowania tej dyrektywy.
Stan faktyczny
W 2010 r. wspólnota mieszkaniowa condominio di Milano, via Meda (dalej jako: CM) znajdująca się w Mediolanie zawarła z Eurothermo SpA umowę na dostawę energii cieplnej, której warunek zawarty w art. 6.3 przewiduje, że w razie zwłoki w płatnościach dłużnik zobowiązany jest do zapłaty „odsetek za zwłokę w wysokości 9,25% od dnia upływu terminu płatności salda”. W 2016 r. Eurothermo skierowało do CM nakaz zapłaty na jego rzecz kwoty 21 025,43 EUR odpowiadającej odsetkom za zwłokę w zapłacie długu wynikającego z tej umowy. CM wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty podnosząc, że jest konsumentem w rozumieniu dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95, s. 29) i że powyższy warunek miał nieuczciwy charakter. Sąd odsyłający uważa, że ten warunek jest rzeczywiście nieuczciwy i zgodnie z orzecznictwem TS mógłby on stwierdzić jego nieważność z urzędu. Jednak ten sąd rozważał możliwość uznania wspólnoty mieszkaniowej, takiej jak condominio w włoskim prawie, za konsumenta w rozumieniu dyrektywy 93/13. Odwoływał się również w tym zakresie do orzecznictwa włoskiego Najwyższego Sądu Kasacyjnego (CSC), zgodnie z którym wspólnoty mieszkaniowe, chociaż nie są osobami prawnymi, uznaje się za „autonomiczny podmiot prawa”. Przywołał także wyrok Trybunału Cape i Idealservice MN RE (C-541/99 i C-542/99), zgodnie z którym pojęcie „konsumenta” powinno być oparte na tym, że dany podmiot prawa jest osobą fizyczną. Niemniej zdaniem tego sądu wykluczenie możliwości stosowania dyrektywy 93/13 tylko na tej podstawie, że dana osoba nie jest ani osobą fizyczną, ani osobą prawną, mogłoby pozbawić niektóre podmioty prawa ochrony, w sytuacji gdy występuje jako strona słabsza od przedsiębiorcy, co uzasadnia zastosowanie systemu ochrony konsumentów.Pytanie prejudycjalne
Czy art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one orzecznictwu krajowemu, które dokonuje wykładni przepisów transponujących tę dyrektywę do prawa krajowego w taki sposób, że zawarte w niej przepisy ochrony konsumentów mają zastosowanie również do umowy zawartej z przedsiębiorcą przez podmiot prawa taki jak condominio w prawie włoskim?Stanowisko TS
1. Zakres pojęcia „konsument”
Celem dyrektywy 93/13 zgodnie z jej art. 1 ust. 1 jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do nieuczciwych postanowień umownych w umowach zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Zgodnie z art. 2 lit. b tej dyrektywy 93/13 pojęcie „konsumenta” oznacza „każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych niniejszą dyrektywą działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub zawodem”. Z przepisu tego wynika, że aby dana osoba była objęta zakresem tego pojęcia, muszą być spełnione dwie kumulatywne przesłanki, a mianowicie aby była to osoba fizyczna i aby wykonywała ona swoją działalność w celach niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. W odniesieniu do pierwszej z tych przesłanek z orzecznictwa TS wynika, że osoby innej niż osoba fizyczna, która zawarła umowę z przedsiębiorcą, nie można uznać za konsumenta w rozumieniu art. 2 lit. b dyrektywy 93/13 (wyrok Cape i Idealservice MN RE, C-541/99 i C-542/99, pkt 16). Sąd odsyłający wskazywał, że wspólnota mieszkaniowa jest we włoskim porządku prawnym podmiotem prawa, który nie jest ani osobą fizyczną, ani osobą prawną. Trybunał stwierdził, że w obecnym stanie rozwoju unijnego prawa pojęcie „własność” nie jest zharmonizowane na poziomie UE, tym samym między państwami członkowskimi mogą istnieć różnice. Zgodnie z art. 345 TFUE Traktaty nie przesądzają w niczym zasad prawa własności w państwach członkowskich. Ponadto stosując wykładnię systemową TS wskazał, że art. 1 ust. 2 lit. k) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.U. z 2012 r. L 201, s. 107) wyłącza ze swego zakresu stosowania prawa rzeczowe. W konsekwencji TS uznał, że dopóki unijny prawodawca nie podejmie interwencji w tym zakresie, państwa członkowskie zachowują swobodę w zakresie uregulowania reżimu prawnego wspólnoty mieszkaniowej w swoich porządkach krajowych, uznając ją „osobę prawną” bądź nie. W konsekwencji, zdaniem TS, wspólnota mieszkaniowa taka jak CM nie spełnia pierwszej z przesłanek ustanowionych w art. 2 lit. b dyrektywy 93/13 i w związku z tym nie jest objęta pojęciem „konsumenta” w rozumieniu tego przepisu, wobec czego umowa zawarta między taką wspólnotą a przedsiębiorcą jest wyłączona z zakresu stosowania tej dyrektywy. W ocenie TS ten wniosek nie jest sprzeczny z wyrokiem z EVN Bulgaria Toplofikatsia i Toplofikatsia Sofia (pkt 59). Chociaż TS orzekł, że umowy dostawy energii cieplnej zasilającej budynek posiadany we współwłasności, rozpatrywane w sprawie, w której zapadł ten wyrok, należą do kategorii umów zawartych pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z 25.11.2011 r. w sprawie praw konsumentów (Dz.U. z 2011 r. L 304, s. 64). Jednak TS wskazał, że te umowy zostały zawarte przez samych współwłaścicieli, a nie jak w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym przez wspólnotę mieszkaniową reprezentowaną przez zarządcę.2. Wykładnia rozszerzająca
Trybunał analizował również, czy orzecznictwo krajowe, takie jak orzecznictwo CSC, który dokonuje wykładni przepisów mających na celu transpozycję do prawa krajowego dyrektywy 93/13 w taki sposób, że zawarte w niej przepisy ochrony konsumentów mają zastosowanie również do umowy zawartej z przedsiębiorcą przez podmiot prawa taki jak condominio w włoskim prawie, jest sprzeczne z duchem systemu ochrony konsumentów w UE. Zgodnie z art. 169 ust. 4 TFUE państwa członkowskie mogą utrzymywać lub ustanawiać bardziej rygorystyczne środki ochrony konsumentów, pod warunkiem że są one zgodne z Traktatami. Zgodnie z motywem dwunastym dyrektywy 93/13 dokonuje ona jedynie częściowej i minimalnej harmonizacji ustawodawstw krajowych dotyczących nieuczciwych warunków umownych, pozostawiając państwom członkowskim, w poszanowaniu postanowień Traktatu, możliwość zapewnienia konsumentom wyższego poziomu ochrony poprzez wprowadzenie przepisów prawa krajowego bardziej rygorystycznych niż przepisy tej dyrektywy. Ponadto, zgodnie z art. 8 dyrektywy 93/13 w celu zapewnienia wyższego stopnia ochrony konsumenta państwa członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać bardziej rygorystyczne przepisy prawne zgodne z Traktatem w dziedzinie objętej tą dyrektywą. Poza tym na podstawie motywu 13 dyrektywy 2011/83 stosowanie przepisów tej dyrektywy w dziedzinach, które nie są objęte jej zakresem stosowania, pozostaje w kompetencji państw członkowskich zgodnie z prawem UE. Państwa członkowskie mogą w szczególności postanowić o rozszerzeniu stosowania przepisów tej dyrektywy na osoby prawne lub fizyczne, które nie są konsumentami w rozumieniu tej dyrektywy. W niniejszej sprawie z orzecznictwa CSC wynika poszerzenie zakresu ochrony konsumenta wobec tej przewidzianej w dyrektywie 93/13, na podmiot prawa taki jak condominio we włoskim prawie, który nie jest osobą fizyczną. Trybunał przyznał, że taka linia orzecznictwa wpisuje się w cel ochrony konsumentów realizowany przez tę dyrektywę (wyrok Banco Santander i Escobedo Cortés, C-96/16 i C-94/17, pkt 69). Zdaniem TS z powyższego wynika, że nawet jeśli podmiot prawa taki jak condominio we włoskim prawie nie jest objęty zakresem pojęcia „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13, to państwa członkowskie mogą stosować przepisy tej dyrektywy w dziedzinach, które nie są objęte jej zakresem stosowania (wyrok SC Volksbank România, C-602/10, pkt 40), jeżeli taka wykładnia przez sądy krajowe zapewnia konsumentom wyższy poziom ochrony i nie narusza postanowień Traktatów. Reasumując TS orzekł, że art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie sprzeciwiają się one orzecznictwu krajowemu, które dokonuje wykładni przepisów transponujących tę dyrektywę do prawa krajowego w taki sposób, że zawarte w niej przepisy o ochronie konsumentów mają zastosowanie również do umowy zawartej z przedsiębiorcą przez podmiot prawa taki jak condominio we włoskim prawie, nawet jeśli taki podmiot prawa nie jest objęty zakresem stosowania tej dyrektywy.Wyrok TS z 2.4.2020 r., Condominio di Milano, via Meda, C-329/19
Źródło: www.curia.eu opracowała: dr Ewa Skibińsk - WPiA UKSW w Warszawie