Poniesienie przez powoda kosztów związanych z doręczeniem za pośrednictwem komornika po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie uzasadnia zasądzenie tych kosztów od pozwanego na podstawie art. 1081 KPC – wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Doręczenie za pośrednictwem komornika
Podczas kontroli okazało się, że M.P. jechał środkiem komunikacji miejskiej bez ważnego biletu. Zarząd Transportu Miejskiego w K. nakazał pasażerowi zapłatę kary wynoszącej 240 zł, a powództwo przeciwko M.P. o zapłatę zostało uwzględnione. Ponieważ pozwany nie odbierał korespondencji sąd zobowiązał powoda do doręczenia pozwanemu odpisu pozwu za pośrednictwem komornika. Zgodnie z art. 1391 KPC, jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia, nie odebrał pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma w sposób przewidziany w artykułach poprzedzających i nie ma zastosowania art. 139 § 2–31 KPC lub inny przepis szczególny przewidujący skutek doręczenia, przewodniczący zawiadamia o tym powoda, przesyłając mu przy tym odpis pisma dla pozwanego i zobowiązując do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika. Powód zobowiązany jest do złożenia w terminie 2 miesięcy od dnia doręczenia mu tego zawiadomienia do złożenia do akt potwierdzenia doręczenia pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika. Może też zwrócić pismo wskazując aktualny adres pozwanego lub dowód, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie.
Komornik sądowy ustalił, gdzie mieszka M.P., doręczył mu pozew, a koszty postępowania oszacował na 73 zł. Po wydaniu orzeczenia kończącego w sprawie, ZTM w K. złożył wniosek o zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów doręczenia komorniczego. Sąd oddalił wniosek stwierdzając, że skoro komornik otrzymuje zwrot kosztów, to nie należą się one powodowi.
Pytanie prawne
Sąd II instancji, któremu przekazano zażalenie ZTM w K., przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne: „Czy w stanie prawnym wprowadzonym od 7.11.2019 r. ustawą z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1496) rozliczenie opłaty należnej komornikowi z tytułu złożonego wniosku o doręczenie dokumentów może mieć podstawę prawną, a co za tym idzie, czy poniesienie przez powoda po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie kosztów związanych z doręczeniem za pośrednictwem komornika (art. 1391 § 1 KPC) uzasadnia zasądzenie tych kosztów od pozwanego?”.
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że poniesione przez stronę koszty postępowania doręczeniowego wchodzą w zakres kosztów procesu. Stanowią one element kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, które strona przegrywająca sprawę, na podstawie art. 98 KPC, zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie. Zgodnie z art. 108 § 1 KPC sąd powinien o tych kosztach rozstrzygać w orzeczeniu kończącym postępowanie w danej instancji. Brak jest natomiast regulacji, która wprost normowałaby przypadki, gdy koszty postępowania doręczeniowego powstają już po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w instancji. Jedna z koncepcji opiera się na założeniu, że jest to luka prawna, którą należy wypełniać stosując przez analogię art. 1081 KPC. Stanowisko to uzasadnia się argumentem, że skoro jedną z podstawowych zasad KPC jest zasada odpowiedzialności za wynik sprawy, to musi istnieć rozwiązanie umożliwiające stronie wygranej odzyskanie od przeciwnika kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia swoich praw. Podkreśla się przy tym, że koszty doręczenia komorniczego powstają na skutek tego, iż pozwany nie odbiera kierowanej do niego korespondencji. Trudno więc przyjąć, że strona powodowa mogłaby zostać pozbawiona możliwości odzyskania tych kosztów w razie wygrania sprawy.
Drugie stanowisko akcentuje, że zgodnie z art. 1391 KPC ustawodawca na powoda, a nie na sąd nakłada ciężar zwrócenia się do komornika o doręczenie i poniesienie kosztów z nim związanych. W przypadku doręczenia odpisu pozwu z załącznikami oraz nakazem zapłaty albo wyrokiem zaocznym, który nie zostanie zaskarżony przez pozwanego, powód nie uzyska zwrotu poniesionych kosztów, gdyż sąd nie będzie już orzekał o zwrocie kosztów procesu. Przyjmuje się bowiem, że brak uregulowania wprost przez ustawodawcę kwestii zwrotu wydatków doręczenia komorniczego, które nastąpiło już po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, oznacza brak możliwości odzyskania tych wydatków od pozwanego. Skoro doręczenie pisma leży w interesie powoda, który dąży do nadania sprawie biegu i wydania nieobarczonego wadą orzeczenia, to on powinien ponieść jego koszty.
Z art. 1081 KPC wynika, że jeżeli w toku postępowania sąd nie orzekł o obowiązku poniesienia kosztów sądowych lub orzeczeniem nie objął całej kwoty należnej z tego tytułu, postanowienie w tym przedmiocie wydaje sąd, przed którym sprawa toczyła się w I instancji. Sąd wskazał, że dotychczas przyjmowano, iż przepis ten dotyczy wyłącznie rozstrzygnięć dotyczących kwestii związanych z kosztami sądowymi na rzecz Skarbu Państwa. Za niedopuszczalne uznawano więc stosowanie tej regulacji w zakresie zwrotu kosztów procesu między stronami. W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono, że per analogiam może być zastosowany przepis normujący sytuacje podobne ze względu na istotne cechy do przypadku rozstrzyganego. Nie ma natomiast podstaw do zastosowania w drodze analogii przepisu szczególnego, jeśli uzasadnia on wnioskowanie oparte na argumencie a contrario.
W art. 32 ust. 1 Konstytucji RP wprowadzono zakaz różnicowania sytuacji prawnej podmiotów charakteryzujących się określoną cechą istotną, w tym przypadku podmiotu ponoszącego tymczasowo w procesie koszty, które w ostatecznym rozrachunku powinien ponieść inny podmiot. Dlatego, w ocenie sądu przedstawiającego zagadnienie prawne, przy interpretacji art. 1081 KPC niczym nieuzasadnione byłoby różnicowanie sytuacji Skarbu Państwa i strony wygrywającej proces. Takie same argumenty przemawiają bowiem zarówno za możliwością ściągnięcia kosztów na rzecz Skarbu Państwa, jak i ochroną wygrywającego proces powoda, który ponosi koszty postępowania po uprawomocnieniu się nakazu.
Stanowisko SN
Powodowi, który poniósł koszty związane z doręczeniem za pośrednictwem komornika, należy się ich zwrot od pozwanego bez względu na to czy poniósł je w trakcie postępowania, czy już po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Jeśli koszty doręczenia komorniczego zostaną poniesione po zakończeniu postępowania to podstawą do ich zasądzenia od pozwanego jest art. 1081 KPC.
