Zarządzenie przez przewodniczącego wydziału wyłonienia nowego składu orzekającego w drodze losowania z pominięciem sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy z mocy ustawy na podstawie art. 386 § 5 KPC nie skutkuje samo w sobie sprzecznością składu orzekającego z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 KPC – wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Stan faktyczny
W sprawie toczącej się przed Sądem Okręgowym w B. sprawie z powództwa A.Ł. przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej „S.” o ustalenie nieistnienia uchwały, w drodze losowania jako referenta wyznaczono sędziego R.S. Wyrok oddalający powództwo został uchylony przez Sąd Apelacyjny w G., który przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Zgodnie z art. 386 § 5 KPC, w przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd rozpoznaje ją w tym samym składzie, chyba że nie jest to możliwe lub powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu. Jednak Przewodniczący Wydziału nie zastosował tej regulacji i zarządził przeprowadzenie losowania. Jako nowego referenta wskazano sędzię J.W., przy czym dane osobowe nie zostały wygenerowane przez system i wydrukowane, lecz umieszczone poprzez odręczny dopisek na raporcie. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w B. oddalił powództwo.
Pytanie prawne
Rozpoznający apelację A.Ł. Sąd Apelacyjny w G. przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne o następującej treści:
„1. Czy w przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania naruszenie zasady niezmienności składu sądu wyznaczonego do rozpoznania sprawy na podstawie art. 386 § 5 KPC, polegające na bezpodstawnym zarządzeniu przez Przewodniczącego Wydziału wyłonienia nowego składu orzekającego w drodze losowania z pominięciem sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy z mocy ustawy na podstawie art. 386 § 5 KPC, może powodować sprzeczność składu orzekającego z przepisami prawa – art. 379 pkt 4 KPC?;
2. Czy art. 55 § 4 zdanie drugie ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t. jedn.: Dz.U. z 2020 r. poz. 2072; dalej jako: PrUSP) wyłącza możliwość badania sprzeczności składu orzekającego z przepisami prawa na podstawie art. 379 pkt 4 KPC w związku z naruszeniem przez Przewodniczącego Wydziału art. 386 § 5 KPC i art. 47b § 1 i 2 PrUSP?”.
W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że chociaż wyrok uchylający został wydany przed wejściem w życie obecnej wersji art. 386 § 5 KPC, to zastosowanie ma aktualna wersja tego przepisu, co wynika z art. 9 ust. 1 i art. 17 ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469). Istotny jest bowiem stan prawny obowiązujący w dniu zwrotu akt do Sądu Okręgowego w B., a nie fakt jego zmiany w toku postępowania międzyinstancyjnego.
Przy wyznaczaniu składu orzekającego niewątpliwie doszło do naruszenia art. 386 § 5 KPC. Po zwrocie akt z sądu II instancji sędzia R.S. normalnie orzekał, nie był na długotrwałym zwolnieniu czy urlopie ani nie został delegowany do orzekania w innym sądzie, dlatego nie było przeszkód, aby sprawa ponownie trafiła do jego referatu. Przesłanki umożliwiające zmianę składu orzekającego wskazane w art. 386 § 5 KPC mają charakter wyjątkowy, czego dowodzą również przepisy o charakterze ustrojowym. Zgodnie z art. 47b PrUSP zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie. Artykuł 47a PrUSP stosuje się odpowiednio. Natomiast, jeżeli konieczne jest podjęcie czynności w sprawie, w szczególności gdy wynika to z odrębnych przepisów lub przemawia za tym wzgląd na sprawność postępowania, a skład sądu, któremu została przydzielona sprawa, nie może jej podjąć, czynność ta jest podejmowana przez skład sądu wyznaczony zgodnie z planem zastępstw, a jeżeli czynność nie jest objęta planem zastępstw, przez skład sądu wyznaczony zgodnie z art. 47a.
Sąd przedstawiający pytanie prawne stwierdził, że w tych okolicznościach należałoby uznać, iż skutkiem naruszenia art. 386 § 5 KPC, a w efekcie rozpoznania sprawy w składzie sprzecznym z przepisami prawa, jest nieważność postępowania przed SO w B. wynikająca z art. 379 pkt 4 KPC. Zgodnie jednak z art. 55 § 4 PrUSP, sędzia może orzekać we wszystkich sprawach w swoim miejscu służbowym, a w innych sądach w przypadkach określonych w ustawie. Przepisy o przydziale spraw oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu nie ograniczają jurysdykcji sędziego i nie mogą być podstawą stwierdzenia sprzeczności składu sądu z przepisami prawa, nienależytego obsadzenia sądu lub udziału osoby nieuprawnionej lub niezdolnej do orzekania w wydaniu orzeczenia.
Kluczowe dla sprawy jest więc rozstrzygniecie sprzeczności między wskazanymi regulacjami i wyjaśnienie przez SN, czy art. 55 § 4 PrUSP wyłącza możliwość zastosowania art. 379 pkt 4 KPC w zw. z art. 386 § 5 KPC.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy stwierdził, że w art. 386 § 5 KPC wprost wskazano, iż co do zasady, skład orzekający w sprawie, w której pierwotnie wydany wyrok został uchylony a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania, jest określony ustawowo i tworzą go sędziowie wydający uchylone orzeczenie. Wyjątek od tej zasady ma miejsce jeśli orzekanie w tym składzie nie jest możliwe lub powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu. Jeśli jednak, pomimo braku okoliczności wyłączających zastosowanie reguły określonej w art. 386 § 5 KPC, przewodniczący wydziału zarządzi wyłonienie nowego składu orzekającego w drodze losowania z pominięciem sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy z mocy ustawy, to nie oznacza to samo w sobie sprzeczności składu orzekającego z przepisami prawa skutkującej nieważnością postępowania.
Uchwała SN z 20.10.2022 r., III CZP 97/22
