Stan faktyczny
W 2008 r. YQ i RJ zawarli z Getin Noble Bank S.A. (dalej jako: Bank) umowę kredytu hipotecznego indeksowanego do franka szwajcarskiego. Natomiast w 2021 r. wnieśli pozew o stwierdzenie nieważności tej umowy oraz o zasądzenie od Banku kwoty rat miesięcznych, które uiścili już w dniu wytoczenia powództwa, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie i kosztami postępowania. Twierdzili, że postanowienia owej umowy dotyczące indeksacji kwoty kredytu do waluty obcej stanowią nieuczciwe warunki umowne w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29 ze zm.). YQ i RJ wystąpili również z wnioskiem o zastosowanie środków tymczasowych w celu określenia praw i obowiązków stron postępowania, a także, na czas jego trwania, po pierwsze, wstrzymanie obowiązku dokonywania spłaty rat przewidzianych w tej umowie kredytu, w wysokości i terminach tam określonych na czas od wniesienia pozwu do prawomocnego zakończenia postępowania, po drugie, zakazanie Bankowi złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, i po trzecie, zakazanie Bankowi umieszczenia w Biurze Informacji Gospodarczej informacji o niedokonywaniu przez nich spłaty kredytu w okresie od dnia przyznania żądanych środków tymczasowych do zamknięcia postępowania. Jednak sąd oddalił złożony przez YQ i RJ wniosek o zastosowanie środków tymczasowych. Zdaniem sądu nie uprawdopodobnili oni istnienia uzasadnionego interesu prawnego w złożeniu wniosku o zastosowanie środków tymczasowych, ponieważ brak jest podstaw do stwierdzenia, że nieprzyznanie takich środków uniemożliwiłoby lub poważnie utrudniłoby wykonanie orzeczenia sądowego, które ma zostać wydane w postępowaniu głównym, lub realizację celu postępowania w tej sprawie. W związku z tym przesłanki przewidziane w art. 7301 § 1 i 2 KPC nie zostały spełnione. YQ i RJ wnieśli zażalenie do Sądu Okręgowego w Warszawie (sąd odsyłający).
Pytanie prejudycjalne dotyczyło kwestii, czy w świetle zasady skuteczności i proporcjonalności art. 6 ust. 1 oraz art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich sprzeciwiają się takiej wykładni krajowych przepisów lub krajowemu orzecznictwu, zgodnie z którymi sąd krajowy może – w szczególności ze względu na ciążące na konsumencie obowiązki rozliczenia się z przedsiębiorcą albo dobrą sytuację finansową przedsiębiorcy – nie uwzględnić wniosku konsumenta o zarządzenie przez sąd środka tymczasowego (zabezpieczenia powództwa) polegającego na zawieszeniu na czas trwania postępowania wykonywania umowy, która prawdopodobnie zostanie uznana za nieważną na skutek usunięcia z niej nieuczciwych warunków umownych?
Stanowisko TS
1. W przedmiocie dopuszczalności
Bank kwestionuje dopuszczalność wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Twierdzi bowiem, że ten wniosek nie dotyczy wykładni prawa UE, ponieważ przepisy dyrektywy 93/13 nie mają zastosowania do skutków usunięcia nieuczciwych warunków, zważywszy, iż cel tej dyrektywy zostałby osiągnięty, gdyby została przywrócona równowaga między stronami. Skutki unieważnienia umowy zawierającej nieuczciwe warunki podlegają zatem prawu krajowemu. W związku z tym pytanie sądu odsyłającego dotyczy w rzeczywistości przesłanek stosowania środków tymczasowych w okolicznościach, w których z powodu unieważnienia danej umowy strony tej umowy zostały potraktowane na równi i nie znajdują się już w stosunkach między konsumentem a przedsiębiorcą. Nie ma zatem potrzeby stosowania przepisów wspomnianej dyrektywy do oceny zasadności wniosku o zastosowanie tych środków tymczasowych.
Trybunał przypomniał, że wyłącznie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór w postępowaniu głównym, należy ocena konieczności uzyskania orzeczenia prejudycjalnego i znaczenia dla sprawy pytań prejudycjalnych. Trybunał jest, co do zasady, zobowiązany do wydania orzeczenia, jeśli zadane pytanie dotyczy wykładni lub ważności unijnego przepisu, chyba że jest oczywiste, że wykładnia, o którą się zwrócono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem tego sporu, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na to pytanie (wyrok TS z 5.5.2022 r., Zagrebačka banka, C-567/20, EU:C:2022:352, pkt 43). Ponadto, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS, jeżeli nie jest oczywiste, że wykładnia unijnego przepisu nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, zarzut oparty na niemożności zastosowania tego przepisu do danej sprawy nie ma związku z dopuszczalnością wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, lecz dotyczy istoty pytań [wyrok TS z 27.4.2023 r., M.D.(zakaz wjazdu na Węgry), C-528/21, pkt 52].
W niniejszej sprawie, po pierwsze, spór dotyczy wniosku o zastosowanie środków tymczasowych mających na celu w szczególności zawieszenie wykonania umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentami przez przedsiębiorcę do czasu wydania ostatecznego orzeczenia w przedmiocie unieważnienia tej umowy, ze względu na nieuczciwy charakter jednego z zawartych w niej warunków. Po drugie, pytanie prejudycjalne dotyczy wykładni przepisów dyrektywy 93/13, które w szczególności nakładają na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami, i zmierza do ustalenia, czy te przepisy stoją na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu umożliwiającemu oddalenie takiego żądania. W tych okolicznościach, zdaniem TS, nie wydaje się oczywiste, aby wykładnia dyrektywy 93/13, o której dokonanie się wnosi, pozostawała bez związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu w postępowaniu głównym lub też, by problem miał mieć hipotetyczny charakter. Trybunał przypomniał, że ochrona przyznana przez dyrektywę 93/13 nie może być ograniczona jedynie do okresu wykonania umowy zawartej z konsumentem przez przedsiębiorcę, ale obowiązuje również po wykonaniu tej umowy. Tak więc, o ile w przypadku unieważnienia zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą umowy z powodu nieuczciwego charakteru jednego z jej warunków do państw członkowskich należy z pewnością uregulowanie, w drodze ich prawa krajowego, skutków tego unieważnienia, o tyle musi się to odbyć z poszanowaniem ochrony przyznanej konsumentowi przez tę dyrektywę, w szczególności poprzez zapewnienie przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej, jaka istniałaby w braku zaistnienia takiego nieuczciwego warunku [wyrok TS z 16.3.2023 r., M.B. i in. (Skutki unieważnienia umowy), C-6/22, pkt 21, 22].
Bank utrzymuje również, że Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego i prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na zadane mu pytanie, ponieważ zakwalifikowanie YQ i RJ przez sąd odsyłający jako konsumentów jest błędna w świetle okoliczności niniejszej sprawy. Z utrwalonego orzecznictwa TS wynika jednak, że pytania dotyczące wykładni prawa UE – z którymi zwrócił się sąd krajowy na gruncie stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny, przy czym prawidłowość tych ustaleń nie podlega ocenie Trybunału – korzystają z domniemania, iż mają one znaczenie dla sprawy.
W ramach odesłania prejudycjalnego w kompetencji Trybunału nie leży wypowiadanie się w przedmiocie wykładni przepisów krajowych, ani orzekanie o poprawności wykładni lub stosowania przepisów krajowych przez sąd krajowy, ponieważ taka wykładnia należy do wyłącznej kompetencji tego sądu (wyrok TS z 25.11.2020 r., Sociálna poisťovňa, C-799/19, pkt 44, 45). W niniejszej sprawie, ponieważ sąd odsyłający uznał, że powodowie są konsumentami, Trybunał stwierdził, że do niego nie należy orzekanie w przedmiocie takiej kwalifikacji. Wobec powyższego, zdaniem TS, dysponuje on informacjami w zakresie stanu faktycznego i prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na zadane pytanie. Tym samym w ocenie Trybunału wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny.
2. Zasada skuteczności
Celem dyrektywy 93/13 jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów (wyrok TS z 25.11.2020 r., Banca B., C-269/19, EU:C:2020:954, pkt 37). W art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nakazano państwom członkowskim zapewnić, aby nieuczciwe warunki umowne nie były wiążące dla konsumenta, bez konieczności występowania przez konsumenta powództwem i uzyskania wyroku potwierdzającego nieuczciwy charakter tych warunków (wyrok TS z 4.6.2009 r., Pannon GSM, C-243/08, EU:C:2009:350, pkt 20–28). Wynika stąd, że sądy krajowe są zobowiązane do pominięcia stosowania nieuczciwych warunków umownych, aby nie wywierały one, w braku sprzeciwu konsumenta, wiążących wobec niego skutków (wyrok TS z 26.3.2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C-70/17 i C-179/17, pkt 52).
Zgodnie z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów, państwa członkowskie powinny zapewnić stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorcę z konsumentami. Trybunał stwierdził, że do państw członkowskich należy określenie w drodze ich prawa krajowego szczegółowych zasad, w ramach których następuje stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku w umowie i występują konkretne skutki tego stwierdzenia. Jednak to stwierdzenie powinno umożliwić przywrócenie sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej znajdowałby się zainteresowany konsument w sytuacji braku takiego nieuczciwego warunku. Takie uregulowanie przez prawo krajowe ochrony zagwarantowanej konsumentom przez dyrektywę 93/13 nie może bowiem naruszać istoty tej ochrony [wyrok TS z 30.6.2022 r., Profi Credit Bulgaria (Potrącenie z urzędu w przypadku nieuczciwego warunku), C-170/21, pkt 43].
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS w sytuacji braku stosownych uregulowań unijnych w tej dziedzinie właściwymi procedurami służącymi zapewnieniu ochrony konsumentów przewidzianej w dyrektywie 93/13 są – zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państw członkowskich – procedury ustanowione w wewnętrznym porządku prawnym tych państw. Niemniej procedury te nie mogą być mniej korzystne od procedur dotyczących podobnych sytuacji o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) ani zorganizowane w taki sposób, aby czyniły wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo Unii nadmiernie utrudnionym lub praktycznie niemożliwym (zasada skuteczności) [wyrok TS z 10.6.2021 r., BNP Paribas Personal Finance, od C-776/19 do C-782/19, pkt 27].
Co do środków tymczasowych wnioskowanych w celu dochodzenia praw wynikających z dyrektywy 93/13, Trybunał orzekł, że ta dyrektywa stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które nie pozwala sądowi rozpoznającemu sprawę co do istoty, właściwemu do dokonania oceny nieuczciwego charakteru warunku umownego, na zarządzenie środków tymczasowych, takich jak zawieszenie postępowania egzekucyjnego, w sytuacji gdy zarządzenie takich środków jest konieczne do zagwarantowania pełnej skuteczności jego ostatecznego orzeczenia, ponieważ te przepisy mogą naruszać skuteczność ochrony zamierzonej przez tę dyrektywę (wyrok TS z 14.3.2013 r., Aziz, C-415/11, EU:C:2013:164, pkt 59, 60, 64). Ponadto Trybunał wyjaśnił już, że potrzeba zarządzenia takiego środka może ujawnić się m.in. wówczas, gdy istnieje ryzyko, że przez cały czas trwania postępowania sądowego, który może okazać się znacząco długi, konsument będzie płacić raty w kwocie wyższej niż ta, która byłaby faktycznie należna, gdyby zakwestionowany warunek został usunięty (postanowienie TS z 26.10.2016 r., Fernández Oliva i in., od C-568/14 do C-570/14, pkt 34–36). W związku z tym ochrona zagwarantowana konsumentom przez dyrektywę 93/13, a w szczególności przez jej art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1, wymaga, aby sąd krajowy miał możliwość zarządzenia odpowiedniego środka tymczasowego, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności przyszłego orzeczenia w odniesieniu do nieuczciwego charakteru warunków umownych.
W niniejszej sprawie, co się tyczy zasady równoważności, z informacji przedstawionych przez sąd odsyłający nie wynika, zdaniem TS, aby przepisy krajowe właściwe w dziedzinie środków tymczasowych były stosowane odmiennie w zależności od tego, czy spór dotyczy praw wywodzonych z prawa krajowego, czy praw wywodzonych z prawa UE.
Co do zasady skuteczności, TS stwierdził, że każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy krajowe przepisy proceduralne nie czynią niemożliwym lub zbyt utrudnionym stosowania prawa Unii, należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych przed poszczególnymi sądami krajowymi (wyrok TS z 18.2.2016 r., Finanmadrid EFC, C-49/14, pkt 43). To samo odnosi się do wykładni sądowej tego przepisu krajowego.
Trybunał stwierdził, że KPC pozwala polskiemu sądowi, przed którym toczy się postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności umowy ze względu na nieuczciwy charakter zawartego w niej warunku umownego, na zarządzenie środków tymczasowych. Sąd odsyłający odnosi się w tym względzie do art. 7301 KPC, dotyczącego przesłanek zarządzenia środków tymczasowych, i do art. 755 § 21 KPC, na mocy którego ten sąd może zarządzić środek zabezpieczający, nawet jeśli ma on na celu egzekucję wierzytelności, jeżeli jest to konieczne w celu uniknięcia bezpośredniej szkody lub innych niekorzystnych dla uprawnionego skutków. Zdaniem sądu odsyłającego istnieje jednak istotna linia orzecznictwa krajowego polegająca na oddaleniu wniosków o zastosowanie środka tymczasowego w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, a mianowicie w sytuacji, gdy wnosi się o zawieszenie, do chwili wydania ostatecznego orzeczenia co do istoty, spłaty rat miesięcznych należnych z tytułu umowy kredytu, która może zostać unieważniona ze względu na zawarte w niej nieuczciwe warunki umowy. Zgodnie z tym orzecznictwem takie oddalenie jest uzasadnione brakiem „interesu prawnego” danego konsumenta. Sąd ten wyjaśnia, że sądy krajowe rzadko uwzględniają jednak wnioski konsumentów mające na celu zastosowanie takich środków tymczasowych w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym. Niektóre z tych sądów wskazują, że w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu dany konsument będzie musiał rozliczyć się z bankiem ze swoich zobowiązań wobec tego banku poprzez zwrot pożyczonego kapitału. W związku z tym ten konsument nie ma żadnego interesu w żądaniu zastosowania środków tymczasowych takich jak te, o których zastosowanie wniesiono w postępowaniu głównym, ponieważ jest on w każdym przypadku zobowiązany do dokonania płatności na rzecz tego banku, niezależnie od ostatecznego rozstrzygnięcia co do istoty sprawy z tytułu zwrotu wykorzystanego kapitału lub też z tytułu „wynagrodzenia za wykorzystanie tego kapitału”.
Z wniosku prejudycjalnego wynika, że sąd krajowy orzeka, w ramach badania powództwa o stwierdzenie nieważności umowy z uwagi na nieuczciwy charakter warunku umownego znajdującego się w tej umowie, co do zasady, pod rygorem orzeczenia ultra petita w przedmiocie żądań sformułowanych w pozwie, tzn. z zastrzeżeniem możliwości rozszerzenia zakresu tego powództwa, w przedmiocie kwot zapłaconych do czasu skierowania żądania, z którym się do niego zwrócono. W konsekwencji, jeżeli ten sąd stwierdzi co do istoty, że w następstwie usunięcia tego warunku ta umowa nie może już obiektywnie zostać wykonana (jak ma to miejsce w niniejszej sprawie), i że należy zwrócić zainteresowanemu konsumentowi kwoty, które nienależnie zapłacił on na podstawie tej umowy – oddalenie wniosku o zastosowanie środka tymczasowego mającego na celu zawieszenie spłaty rat miesięcznych należnych z tytułu tej umowy, uczyniłoby przynajmniej w części nieskutecznym ostateczne orzeczenie co do istoty sprawy. Takie prawomocne orzeczenie nie prowadziłoby bowiem do przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej znajdowałby się konsument w przypadku braku tego nieuczciwego warunku, ponieważ zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami proceduralnymi jedynie część zapłaconej już kwoty mogłaby być przedmiotem tego ostatecznego orzeczenia. W ocenie TS w takich okolicznościach zastosowanie środka tymczasowego mającego na celu zawieszenie spłaty rat miesięcznych należnych z tytułu umowy kredytu, która może zostać unieważniona ze względu na zawarty w niej nieuczciwy warunek, może być konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności przyszłego orzeczenia, skutku restytucyjnego, jaki pociąga ono za sobą, a tym samym skuteczności ochrony zapewnionej przez dyrektywę 93/13.
Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika bowiem, że w przypadku nieprzyznania środka tymczasowego mającego na celu zawieszenie umownego zobowiązania konsumenta do spłaty tych rat miesięcznych powinien on, w celu uniknięcia sytuacji, w której ostateczne oznaczenie w sprawie nieważności danej umowy kredytu polegałoby jedynie na częściowym przywróceniu jego sytuacji, albo rozszerzyć zakres swojego pierwotnego żądania po spłacie każdej raty, albo – w następstwie orzeczenia w przedmiocie unieważnienia tej umowy kredytu – wystąpić z nowym powództwem, którego przedmiotem byłoby uregulowanie miesięcznych rat zapłaconych w toku pierwszego postępowania. Polski rząd wskazał, że zgodnie z art. 25a ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych każde rozszerzenie powództwa podlega opłacie sądowej. Ponadto wytoczenie nowego powództwa przez konsumenta jest, zdaniem sądu odsyłającego, zawsze konieczne, gdy po pierwszym postępowaniu w sprawie stwierdzenia nieważności umowy kredytu ze względu na nieuczciwy charakter zawartego w niej warunku umownego następuje postępowanie odwoławcze, ponieważ w takim przypadku polskie przepisy proceduralne nie przewidują możliwości rozszerzenia zakresu powództwa wytoczonego w I instancji. W tych okolicznościach, zdaniem TS, oczywiste jest, że w sytuacji braku zarządzenia środków tymczasowych mających na celu zawieszenie obowiązku spłaty miesięcznych rat należnych z tytułu tej umowy kredytu, orzeczenie stwierdzające nieważność tej umowy i nakazujące zwrot kwot już zapłaconych przez tego konsumenta, nie pozwoliłoby na osiągnięcie celu dyrektywy 93/13 polegającego na przywróceniu jego poprzedniej sytuacji prawnej i faktycznej.
Trybunał podkreślił, że zastosowanie takiego środka tymczasowego wydaje się tym bardziej konieczne, gdy ten konsument wypłacił danemu bankowi kwotę wyższą od kwoty pożyczonej jeszcze przed wszczęciem postępowania. Zdaniem TS nie jest wykluczone, że w sytuacji braku zarządzenia środka tymczasowego mającego na celu zawieszenie zobowiązania umownego tego samego konsumenta, przedłużenie danego postępowania doprowadzi do pogorszenia jego sytuacji finansowej do tego stopnia, że ten konsument nie będzie miał już możliwości wszczęcia niezbędnych działań w celu uzyskania zwrotu kwot, do których ma prawo na podstawie unieważnionej umowy. Takie okoliczności mogłyby również zwiększyć ryzyko, że konsument nie będzie już w stanie spłacać rat miesięcznych należnych z tytułu umowy kredytu, co mogłoby skłonić dany bank do przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego dotyczącego jego wierzytelności na podstawie umowy kredytu, która może zostać unieważniona.
Z powyższego zdaniem TS wynika, że orzecznictwo krajowe, zgodnie z którym odmawia się zarządzenia środków tymczasowych mających na celu zawieszenie spłaty miesięcznych rat należnych z tytułu umowy kredytu, podczas gdy te środki są niezbędne do zagwarantowania ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13, nie wydaje się, zważywszy na jego miejsce we wszystkich przepisach proceduralnych przewidzianych w prawie polskim, zgodne z zasadą skuteczności, a zatem nie jest zgodne z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13.
3. Wymóg wykładni zgodnej prawa krajowego z prawem UE
Trybunał przypomniał, że sądy krajowe powinny uczynić wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji, uwzględniając wszystkie przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, aby zapewnić pełną skuteczność dyrektywy 93/13 i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami (wyrok TS z 6.11.2018 r., Max-Planck-Gesellschaft zur Förderung der Wissenschaften, C-684/16, pkt 59). Wymóg dokonywania wykładni zgodnej z realizowanymi przez tę dyrektywę celami obejmuje w szczególności obowiązek zmiany krajowego orzecznictwa przez sądy krajowe, jeżeli opiera się ono na interpretacji prawa krajowego, której nie da się pogodzić z tymi celami. Sąd krajowy nie może zatem ważnie stwierdzić, iż nie można dokonać wykładni przepisu prawa krajowego zgodnie z prawem Unii, jedynie ze względu na to, że do tej pory niezmiennie interpretowano ten przepis w sposób niezgodny z prawem UE (wyrok TS z 26.6.2019 r., Addiko Bank, C-407/18, EU:C:2019:537, pkt 66).
W niniejszej sprawie sąd odsyłający i polski rząd uważają, że rozpatrywane uregulowanie, a w szczególności druga przesłanka, od spełnienia której uzależnione jest zarządzenie środków tymczasowych w prawie polskim, a mianowicie przesłanka istnienia „interesu prawnego” przewidziana w art. 7301 KPC, mogą być interpretowane w sposób zgodny z prawem Unii. Trybunał podkreślił, po pierwsze, że przywołane polskie orzecznictwo (zgodnie z którym odmawia się zarządzenia środków tymczasowych mających na celu zawieszenie spłaty miesięcznych rat należnych z tytułu umowy kredytu, podczas gdy te środki są niezbędne do zagwarantowania ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13), może zostać uznane za niezgodne z prawem UE tylko wtedy, gdy ten sąd stwierdzi, iż zarządzenie żądanych środków tymczasowych jest konieczne w celu zagwarantowania pełnej skuteczności przyszłego ostatecznego orzeczenia co do istoty sprawy. W tym względzie, z jednej strony, sąd ten musi dysponować wystarczającymi wskazówkami co do nieuczciwego charakteru jednego lub większej liczby warunków umownych, w związku z czym jest prawdopodobne, że dana umowa kredytu jest nieważna lub przynajmniej będzie musiał zostać zasądzony zainteresowanemu konsumentowi zwrot miesięcznych rat należnych z tytułu tej umowy. Z drugiej strony, do tego sądu należy ustalenie, w świetle wszystkich okoliczności sprawy, czy zawieszenie ciążącego na tym konsumencie obowiązku spłaty tych rat miesięcznych na czas trwania danego postępowania jest konieczne dla zapewnienia przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej, jaka istniałaby w przypadku braku tego warunku albo tych warunków. Trybunał stwierdził, że będzie mógł zatem wziąć pod uwagę w szczególności sytuację finansową konsumenta i ryzyko, że ten konsument będzie musiał zwrócić danemu bankowi kwotę, która przekracza sumę od tego banku pożyczoną. W związku z tym, po drugie, jeżeli sąd krajowy uzna, z jednej strony, że istnieją wystarczające przesłanki wskazujące na to, iż rozpatrywane warunki umowne są nieuczciwe, i że zwrot kwot zapłaconych przez danego konsumenta na podstawie danej umowy kredytu jest w ten sposób prawdopodobny, a z drugiej strony, że w przypadku braku zarządzenia środków tymczasowych zmierzających do zawieszenia spłaty rat miesięcznych należnych na podstawie tej umowy, nie można zagwarantować pełnej skuteczności ostatecznego orzeczenia, które ma zapaść co do istoty, to do sądu krajowego należała będzie ocena, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, czy powinien on zarządzić środki tymczasowe polegające na zawieszeniu ciążącego na danym konsumencie obowiązku dokonania płatności na podstawie tej umowy.
Reasumując TS orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie krajowemu orzecznictwu, zgodnie z którym sąd krajowy może oddalić złożony przez konsumenta wniosek o zastosowanie środków tymczasowych mających na celu zawieszenie, w oczekiwaniu na ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie unieważnienia zawartej przez tego konsumenta umowy kredytu ze względu na to, że owa umowa kredytu zawiera nieuczciwe warunki, spłaty rat miesięcznych należnych na podstawie tej umowy kredytu, w sytuacji gdy zastosowanie takich środków tymczasowych jest konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności tego orzeczenia.
Wyrok TS z 15.6.2023 r., Getin Noble Bank (Zawieszenie wykonania umowy kredytu), C-287/22
Opracowała: dr Ewa Skibińska - WPiA UKSW w Warszawie, ORCID: 0000-0003-4607-1448
