Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym jest orzeczeniem nieistniejącym, jeśli podpis został złożony wyłącznie pod całym dokumentem obejmującym sentencję i zasadnicze powody rozstrzygnięcia – uznał Sąd Najwyższy.
Pytanie prawne
N.B. wniosła zażalenie na postanowienie sądu, w którym oddalono jej wniosek o udzielenie zabezpieczenia. Zaskarżone orzeczenie zostało przygotowane w ten sposób, że po sporządzeniu sentencji odrębnie spisano i graficznie wyodrębniono zasadnicze powody rozstrzygnięcia, o których mowa w art. 357 § 5 KPC. Podpis sędziego został złożony na końcu wydrukowanego dwustronnie dokumentu, bez odrębnego podpisywania sentencji i zasadniczych motywów. W związku z tym sąd rozpoznający zażalenie na to orzeczenie przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne: „Czy postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym jest orzeczeniem istniejącym w sytuacji, gdy wobec wskazania w trybie art. 357 § 5 KPC zwięźle zasadniczych powodów rozstrzygnięcia nie została podpisana bezpośrednio jego sentencja, a podpis został złożony tylko pod całością tak sporządzonego dokumentu?”.
W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że w przypadku zamieszczenia w jednym dokumencie sentencji i uzasadnienia postanowienia, brak podpisu sentencji i poprzestanie na podpisaniu uzasadnienia, skutkuje nieistnieniem postanowienia w znaczeniu prawnoprocesowym (zob. postanowienie SN z 21.1.2003 r., III CZP 84/02, Legalis; uchwała SN z 13.3.2002 r., III CZP 12/02, OSNC Nr 2/2003, poz. 17). Jednak wątpliwości sądu spowodowało wprowadzenie art. 357 § 5 KPC, zgodnie z którym wydając postanowienie, nawet niepodlegające zaskarżeniu, sąd może przy nim zwięźle wskazać zasadnicze powody rozstrzygnięcia, jeżeli mając na względzie okoliczności sprawy uzna, że pozwoli to na usprawnienie postępowania. W praktyce zapis treści motywów dokonany w trybie art. 357 § 5 KPC miewa różne formy. Czasem jest to tylko rodzaj redakcji orzeczenia np. „zarzuty odrzucono wobec nieopłacenia” lub kilka słów wyodrębnionych w odrębnej linijce, a także osobna notatka ze wzmianką, że to zasadnicze powody rozstrzygnięcia. Ten ostatni sposób jest rekomendowany jako właściwa metodyka.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy w uchwale wskazał, że należy wyraźnie odróżnić zasadnicze powody rozstrzygnięcia jako odrębną instytucję procesową od uzasadnienia orzeczenia i jego sentencji, choć w praktyce może powstać problem ich wzajemnego przenikania, formalizowania i dokumentowania. Jednak sentencja jako czynność władcza sądu, powinna być właściwie wyodrębniona, zawierać wszystkie elementy określone przez ustawodawcę w art. 325 KPC i zostać podpisana. Podpis pod sentencją postanowienia powoduje, że wydane orzeczenie uzyskuje walor aktu jurysdykcyjnego, z którym ustawa wiąże określone skutki prawne. Ustawodawca wyraźnie odróżnia dwie czynności sądu, czyli sporządzenie i podpisanie sentencji postanowienia co do istoty sprawy, a następnie sporządzenie i podpisanie uzasadnienia takiego postanowienia. Nie należy ich ujmować w kategorii jednej czynności nawet wówczas, gdy sentencja i uzasadnienie zostały sporządzone „jednocześnie”. Z art. 324 § 3 oraz z art. 330 w zw. z art. 13 § 2 KPC jednoznacznie wynika, że zarówno sentencja, jak i uzasadnienie jako odrębne czynności procesowe, uzyskując postać dokumentu, powinny zostać zaopatrzone oddzielnymi podpisami zgodnie z zasadami określonymi w tych przepisach. Pogląd ten dotyczy także postanowień formalnych, czyli niebędących postanowieniami co do istoty sprawy (zob. postanowienie SN z 3.12.2003 r., I CZ 140/03, niepubl.).
Sąd Najwyższy wskazał, że celem wprowadzenia art. 357 § 5 KPC było uelastycznienie mechanizmu komunikacji sądu ze stroną. Rozwiązanie przyjęte w tym przepisie pozwala na wyjaśnienie stronie przede wszystkim rozstrzygnięcia niezaskarżalnego, z którego sentencji nie wynikają powody i przesłanki wydanego orzeczenia, a także przepisy, na podstawie którego zapadły. Będące odrębną i odformalizowaną instytucją zasadnicze motywy pełnią funkcję informacyjną, tak jak sformalizowane uzasadnienie, jednak nie mogą one zastąpić uzasadnienia zaskarżalnego postanowienia. Doręczenie takich motywów wraz z postanowieniem nie otwiera więc terminu do wniesienia zażalenia, termin ten biegnie dopiero od doręczenia stronie uzasadnienia (zob. uchwała SN z 2.2.2021 r., III CZP 38/20, Legalis). W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, że nie jest możliwe procesowe zrównanie uzasadnienia postanowienia z zasadniczymi motywami, o których mowa w art. 357 § 5 KPC. Instytucje te różnią się sposobem sporządzania, niezbędnymi elementami, trybem wydania (na wniosek lub z urzędu) i skutkami. W KPC nie określono formy i treści powodów, o których mowa w art. 357 § 5 KPC. Powody te mają być sporządzone w korelacji, także czasowej, wraz z sentencją lub równocześnie z nią, ale stanowią odrębną czynność procesową sądu. Jednak odmiennie niż przy uzasadnieniu, nie ma przepisu, który nakazywałby podpisać takie powody, czy stosować do nich nawet odpowiednio przepisy o uzasadnieniach.
Sąd Najwyższy stwierdził, że bez względu na to, czy sąd sporządza sentencję postanowienia na osobnej karcie i osobno zasadnicze powody rozstrzygnięcia, czy zasadnicze motywy rozstrzygnięcia zostały włączone do sentencji postanowienia bez ich graficznego rozdzielenia, tj. jeżeli zostały ujęte w ramach samej sentencji orzeczenia (rozstrzygnięcia), zgodnie z art. 325 KPC sentencja wymaga podpisu, tak aby mogła funkcjonować w obrocie samodzielnie. Treść sentencji określona w art. 325 KPC nie jest jednak zamknięta i w orzecznictwie dopuszcza się zamieszczenie w niej rozstrzygnięć uzasadnionych względami celowości i praktycznej przydatności, w tym okoliczności służących wyjaśnieniu podstawy lub motywu rozstrzygnięcia. Dlatego SN uznał, że na zasadzie wyjątku postanowienie sądu wydane na posiedzeniu niejawnym, w którym zasadnicze powody rozstrzygnięcia z art. 357 § 5 KPC zostały włączone w sentencję orzeczenia, jeżeli są pisane np. w jednym ciągu po słowach „ z uwagi na”, „albowiem” i jako jeden dokument zostały podpisane, należy uznać za istniejące w znaczeniu procesowym. Jeśli jednak zasadnicze powody rozstrzygnięcia zostały wyodrębnione graficznie od samej sentencji i osobno zatytułowane to nie można uznać, że zostały nią objęte. Wówczas podpis sędziego na końcu dokumentu nie oznacza podpisania sentencji, w konsekwencji nie można uznać, że takie postanowienie istnieje w znaczeniu procesowym.
Uchwała SN z 6.10.2022 r., III CZP 112/22
