Wstrzymanie od 31.3.2020 r. do 15.5.2020 r. biegu terminu przedawnienia karalności w sprawach o przestępstwa, przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia dotyczy przedawnienia karalności wskazanych czynów zabronionych niezależnie od tego kiedy zostały popełnione – wynika z uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego.
Pytanie prawne
Prezes SN kierujący pracą Izby Karnej wystąpił o rozstrzygniecie przez powiększony skład SN: „Czy określone w art. 15zzr ust. 6 ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych [Dz.U. z 2020 r. poz. 374 ze zm.; dalej jako: KoronawirusU20(1)], dodanym ustawą z 31.3.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 568), wstrzymanie biegu przedawnienia karalności w sprawach o przestępstwa, przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia dotyczy jedynie przedawnienia karalności czynów zabronionych, które zostały popełnione począwszy od 31.3.2020 r., czy też odnosi się także do przedawnienia karalności takich czynów popełnionych przed datą wejścia w życie tego unormowania?”.
W orzecznictwie SN na gruncie art. 15zzr ust. 6 KoronawirusU20(1) prezentowane są dwa odmiennie stanowiska. Według pierwszego poglądu, regulacja ta ma zastosowanie nie tylko do czynów popełnionych od dnia wejścia w życie tego przepisu, ale także do czynów popełnionych przed 31.3.2020 r. (zob. wyrok SN z 11.3.2022 r., II KK 34/22, Legalis; wyrok SN z 3.3.2022 r., IV KK 726/21, Legalis). Zgodnie z drugim stanowiskiem art. 15zzr ust. 6 KoronawirusU20(1) dotyczy tylko czynów zabronionych popełnionych w okresie obowiązywania tego przepisu, czyli od 31.3.2020 r. do 15.5.2020 r. (zob. wyrok SN z 11.6.2021 r., III KK 173/21, Legalis).
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy opowiedział się za wstrzymaniem biegu terminów przedawnienia karalności czynów zabronionych niezależnie od tego czy zostały popełnione przed, czy po wejściu w życie art. 15zzr ust. 6 KoronawirusU20(1). Jak wyjaśniono, istotą spoczywania biegu terminu przedawnienia jest to, że zostaje on wstrzymany na pewien okres związany z istnieniem określonej w ustawie przeszkody. W ocenie SN użycie w art. 15zzr ust. 6 KoronawirusU20(1) zwrotu „przedawnienie nie biegnie” wskazuje na to, że ustawodawca nie różnicuje, czy termin przedawnienia już wcześniej rozpoczął bieg, czy też nie. W uzasadnieniu uchwały odwołano się do wykładni systemowej wewnętrznej wskazując, że ustawodawca w przepisie KK przewidującym instytucję wstrzymania biegu terminu przedawnienia, posługuje się zwrotami tożsamymi, jak w art. 15zzr ust. 6 KoronawirusU20(1). Regulacja te obejmują swoim zakresem zarówno sytuacje, gdy przeszkoda występowała w chwili popełnienia czynu zabronionego, jak i przypadki, gdy czyn zabroniony został popełniony wcześniej. W pierwszym przypadku przeszkoda powodować będzie, że termin przedawnienia nie rozpoczyna w ogóle biegu, w drugim zaś przestaje on przez okres spoczywania biec dalej. W konsekwencji próby odczytywania art. 15zzr ust. 6 KoronawirusU20(1) w sposób zawężający jego zakres jedynie do terminów przedawnienia, które jeszcze się nie rozpoczęły, musiałyby doprowadzić do zrewidowania sposobu odczytywania przepisu o spoczywaniu biegu terminu przedawnienia w KK.
Przyjętą przez SN wykładnię wspierają także względy celowościowe, które leżały u podstaw wprowadzenia w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu pandemii instytucji spoczywania biegu terminu przedawnienia. Występują one bowiem w takim samym stopniu zarówno w wypadku czynów popełnionych do 30.3.2020 r., jak i po tej dacie. Sąd Najwyższy uznał, że rozróżnianie możliwości zastosowania tej instytucji przy tożsamych okolicznościach faktycznych uzasadniających jej wprowadzenie, prowadziłoby do stwierdzenia, że art. 15zzr ust. 6 KoronawirusU20(1) narusza konstytucyjną zasadę równości. Zawężająca wykładnia prowadziłaby bowiem do odmiennego ukształtowania sytuacji prawnej sprawców czynów zabronionych, przy braku prawnie istotnych elementów faktycznych, które by takie zróżnicowanie uzasadniało.
W uzasadnieniu uchwały podkreślono, że Konstytucja RP nie zawiera gwarancji prawa do przedawnienia, w rezultacie ustawodawca posiada znaczną swobodę w określaniu czasowego zakresu zastosowania nowych okresów przedawnienia. Zastosowanie nowych, dłuższych terminów także do przestępstw popełnionych przed zmianą ustawy nie będzie bowiem stanowiło naruszenia konstytucyjnych zasad gwarancyjnych. W doktrynie prawa karnego i w orzecznictwie sądowym dopuszcza się możliwość stosowania nowych regulacji dotyczących przedawnienia do czynów popełnionych przed ich wprowadzeniem, pod dwoma warunkami: termin przedawnienia karalności jeszcze nie upłynął i ustawodawca wyraźnie wyłączył zastosowanie reguły lex severior retro non agit. Podkreśla się przy tym, że istotnym dla ustalenia retroaktywnego stosowania określonego przepisu nie jest to, czy prawodawca użył jakiejś szczególnej formuły językowej, ale to czy z nowego prawa wynika w sposób niebudzący wątpliwości możliwość jego retroaktywnego zastosowania. Skoro więc zwrot „przedawnienie nie biegnie” odnosi się zarówno do terminu przedawnienia, który jeszcze nie rozpoczął swojego biegu, jak i takiego, który już biegnie, to konsekwentnie uznać należy, że zakresem przedmiotowym art. 15zzr ust. 6 KoronawirusU20(1) były objęte zarówno czyny popełnione do 30.3.2020 r., jak i po tej dacie, z tym że skutek w postaci wstrzymania biegu terminu przedawnienia miał zastosowanie jedynie od 31.3.2020 r. na przyszłość.
Uchwała SN(7) z 14.9.2022 r., I KZP 9/22
