Stan faktyczny
W 2018 r. austriackie stowarzyszenie na rzecz informowania konsumentów (dalej jako: VKI), do którego zadań statutowych należy dochodzenie przed sądem praw scedowany na nie przez konsumentów dla celów prowadzenia postępowania sądowego, wytoczyło powództwo przed austriackim sądem, żądając zasądzenia od Volkswagen AG (producent samochodów posiadający formę prawną spółki akcyjnej prawa niemieckiego; dalej jako: V) na jego rzecz zapłaty odszkodowania w wysokości 3 611 806 EUR oraz kwot dodatkowych, a także stwierdzenia, że V ponosi odpowiedzialność za przyszłe szkody, które nie są jeszcze oznaczone co do kwoty. VKI powoływała się na odpowiedzialność deliktową i quasi-deliktową V, przywołując fakt, iż 574 konsumentów, którzy scedowali na nie swoje roszczenia na potrzeby wytoczenia powództwa w postępowaniu głównym, nabyło w Austrii nowe lub używane pojazdy wyposażone w silnik typu EA 189, przed poinformowaniem opinii publicznej w dniu 18.9.2015 r. o dokonywanej przez V manipulacji danymi dotyczącymi emisji spalin. Zdaniem VKI, silniki te są wyposażone w „urządzenia ograniczające skuteczność działania”, niezgodne z prawem w świetle rozporządzenia (WE) Nr 715/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 20.6.2007 r. w sprawie homologacji typu pojazdów silnikowych w odniesieniu do emisji zanieczyszczeń pochodzących z lekkich pojazdów pasażerskich i użytkowych (Euro 5 i Euro 6) oraz w sprawie dostępu do informacji dotyczących naprawy i utrzymania pojazdów (Dz.U. z 2007 r. L 171, s. 1). Zainstalowany program komputerowy pozwala, zdaniem VKI, na wyświetlenie na etapie testu i pomiaru poziomu spalin nieprzekraczającego przepisanych wartości granicznych, podczas gdy w warunkach użytkowania pojazdów na drodze faktyczne emisje spalin przekraczają wielokrotnie przepisane wartości graniczne. VKI twierdził, że jedynie dzięki temu manipulującemu danymi programowi komputerowemu V mógł uzyskać dla pojazdów wyposażonych w silniki typu EA 189 homologację przewidzianą w prawie Unii. Zdaniem VKI, szkoda właścicieli pojazdów polega na tym, że gdyby wiedzieli o takich manipulacjach, to albo w ogóle nie nabyliby tych pojazdów, albo nabyliby je za cenę obniżoną o co najmniej 30%. Jako że te pojazdy były od początku obarczone wadą, ich wartość rynkowa, a zatem ich cena zakupu, była znacznie niższa od ceny, która została rzeczywiście zapłacona. VKI uważał, że ta różnica stanowi szkodę, która powinna zostać naprawiona. Jurysdykcja międzynarodowa austriackiego sądu wynika, zdaniem VKI, z art. 7 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. z 2012 r. L 351, s. 1). V wnosił o oddalenie powództwa VKI i kwestionuje jurysdykcję międzynarodową sądu odsyłającego opartą na art. 7 pkt 2 rozporządzenia Nr 1215/2012.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 7 pkt 2 rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy w danym państwie członkowskim pojazdy zostały niezgodnie z prawem wyposażone przez ich producenta w oprogramowanie manipulujące danymi dotyczącymi emisji spalin, a następnie zostały nabyte od osoby trzeciej w innym państwie członkowskim, miejsce urzeczywistnienia się szkody znajduje się w tym ostatnim państwie?
Stanowisko TS
Trybunał przypomniał, że w zakresie, w jakim zgodnie z motywem 34 rozporządzenia Nr 1215/2012 uchyla ono i zastępuje rozporządzenie Rady (WE) Nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. z 2001 r. L 12, s. 1), które z kolei zastąpiło Konwencję z 27.9.1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. z 1972 r. L 299, s. 32; dalej jako: Konwencja brukselska), dokonana przez Trybunał wykładnia przepisów tych ostatnich aktów prawnych obowiązuje także w odniesieniu do przepisów rozporządzenia Nr 1215/2012, jeżeli przepisy te można uznać za im „równoważne” (wyrok TS z 29.7.2019 r., Tibor-Trans, C-451/18, EU:C:2019:635, pkt 23). Jest tak w przypadku art. 5 pkt 3 Konwencji brukselskiej i art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001, z jednej strony, i art. 7 pkt 2 rozporządzenia Nr 1215/2012, z drugiej strony (wyrok TS z 31.5.2018 r., Nothartová, C-306/17, EU:C:2018:360, pkt 18). Zgodnie z wcześniejszym orzecznictwem Trybunału dotyczącym przywołanych przepisów pojęcie „miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę” należy rozumieć w ten sposób, że obejmuje ono swoim zakresem zarówno miejsce urzeczywistnienia się samej szkody, jak i miejsce wystąpienia zdarzenia powodującego powstanie tej szkody, wobec czego możliwe jest pozwanie pozwanego, zgodnie z wyborem powoda, przed sąd w jednym z tych miejsc (wyrok TS z 16.7.2009 r., Zuid-Chemie, C-189/08, EU:C:2009:475, pkt 23).
W analizowanej sprawie miejsce wystąpienia zdarzenia powodującego powstanie szkody znajduje się w państwie członkowskim, na którego terytorium odnośne pojazdy samochodowe zostały wyposażone w oprogramowanie manipulujące danymi dotyczącymi emisji spalin, tj. RFN. Po drugie, jeśli chodzi o miejsce, w którym szkoda się urzeczywistniła, należy ustalić je w świetle okoliczności leżących u podstawy sporu stanowiącego przedmiot postępowania głównego, a mianowicie w odniesieniu do sytuacji, w której szkodliwe skutki zdarzenia wystąpiły dopiero po nabyciu odnośnych pojazdów, i to w innym państwie członkowskim, a mianowicie w Austrii. Zgodnie z orzecznictwem TS pojęcia „miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę” nie można interpretować tak szeroko, aby obejmowało ono każde miejsce, w którym odczuwalne są negatywne konsekwencje okoliczności, która już spowodowała szkodę. W związku z tym pojęcia tego nie można interpretować jako obejmującego miejsce, w którym poszkodowany poniósł – zgodnie ze swym twierdzeniem – wtórną szkodę majątkową wynikającą z pierwotnej szkody, która wystąpiła i została poniesiona przez poszkodowanego w innym państwie (wyrok TS z 19.9.1995 r., Marinari, C-364/93, EU:C:1995:289, pkt 14, 15). Trybunał orzekł również w odniesieniu do art. 5 pkt 3 Konwencji brukselskiej, że szkoda, która jest jedynie pośrednią konsekwencją szkody poniesionej pierwotnie przez inne osoby, które były bezpośrednio poszkodowane w wyniku szkody, która urzeczywistniła się w innym miejscu niż miejsce, w którym następnie poszkodowany pośrednio poniósł szkodę, nie może stanowić podstawy dla ustanowienia jurysdykcji na podstawie tego przepisu (wyrok TS z 11.1.1990 r., Dumez France i Tracoba, C-220/88 P, EU:C:1990:8, pkt 14, 22). Ponadto, TS uznał, że późniejsze negatywne konsekwencje nie mogą uzasadniać przyznania jurysdykcji na podstawie art. 7 pkt 2 rozporządzenia Nr 1215/2012 (wyrok Tibor-Trans, pkt 27). Z akt niniejszej sprawy wynika, że – z zastrzeżeniem oceny okoliczności faktycznych, której dokonanie należy do sądu odsyłającego – szkoda podnoszona przez VKI polega na spadku wartości przedmiotowych pojazdów wynikającej z różnicy między ceną zapłaconą przez nabywcę za taki pojazd a jego rzeczywistą wartością w wyniku zainstalowania w nim oprogramowania manipulującego danymi dotyczącymi emisji spalin. W ocenie TS, nawet jeśli te pojazdy zawierały od początku wadę związaną z zainstalowaniem w nich rzeczonego oprogramowania, to należy uznać, że podnoszona szkoda urzeczywistniła się dopiero w chwili zakupu za cenę przewyższającą ich rzeczywistą wartość. Tego rodzaju szkoda, która nie istniała przed zakupieniem pojazdu przez jego ostatecznego nabywcę, który podnosi szkodę, stanowi szkodę pierwotną, a nie pośrednią konsekwencję szkody poniesionej pierwotnie przez inne osoby.
Zdaniem TS analizowana szkoda nie ma również charakteru czysto majątkowego. Trybunał podkreślił, że niniejsza sprawa obejmuje nie tylko szkodę czysto majątkową, ale również szkodę materialną wynikającą z utraty wartości przez każdy odnośny pojazd, wynikającej z faktu, że wraz z ujawnieniem zainstalowania oprogramowania manipulującego danymi dotyczącymi emisji spalin świadczeniu w postaci zapłaty ceny dokonanemu przy nabyciu takiego pojazdu odpowiada dostawa pojazdu dotkniętego wadą, a zatem o niższej wartości. W związku z tym TS uznał, że w przypadku sprzedaży pojazdów wyposażonych przez ich producenta w oprogramowanie manipulujące danymi dotyczącymi emisji spalin szkoda, którą ponosi ostateczny nabywca, nie ma charakteru pośredniego ani też czysto majątkowego i urzeczywistnia się w momencie zakupu tego pojazdu od osoby trzeciej.
W ocenie TS powyższa wykładnia art. 7 pkt 2 rozporządzenia Nr 1215/2012 jest zgodna z celem przewidywalności przepisów jurysdykcyjnych, o którym mowa w motywie 15 rzeczonego rozporządzenia, ponieważ producent samochodu mający siedzibę w jednym państwie członkowskim, dokonujący niezgodnych z prawem manipulacji w odniesieniu do samochodów sprzedawanych w innych państwach członkowskich, może racjonalnie przewidzieć, że zostanie pozwany przed sądami tych państw członkowskich (wyrok Löber, pkt 35). Naruszając świadomie obowiązujące go przepisy prawa, taki producent musi bowiem spodziewać się, że szkoda ujawni się w miejscu, w którym dany pojazd został nabyty przez osobę mogącą racjonalnie spodziewać się, że pojazd ten będzie zgodny z przepisami, i która stwierdza następnie, że znalazła się w posiadaniu rzeczy wadliwej, o mniejszej wartości.
Powyższa wykładnia, zdaniem TS, jest również zgodna z celami bliskości i prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, o których mowa w motywie 16 rozporządzenia Nr 1215/2012, ponieważ w celu ustalenia wymiaru poniesionej szkody sąd krajowy może musieć dokonać oceny warunków panujących na rynku danego państwa członkowskiego, na którego terytorium został kupiony ten pojazd, przy czym sądy tego ostatniego państwa członkowskiego mają łatwiejszy dostęp do materiału dowodowego koniecznego dla celów dokonania takiego ustalenia (wyrok Tibor-Trans, pkt 34).
W ocenie TS powyższa wykładnia zgodna jest również z wymogami spójności, o których mowa w motywie 7 rozporządzenia Rzym II, ponieważ zgodnie z art. 6 ust. 1 tego rozporządzenia prawem miejscem wystąpienia szkody w sprawie dotyczącej czynu nieuczciwej konkurencji jest miejsce „w którym występuje lub jest prawdopodobne wystąpienie naruszenia stosunków konkurencyjnych lub zbiorowych interesów konsumentów”. Działanie takie jak podjęte w postępowaniu głównym, które mogąc naruszyć zbiorowe interesy konsumentów jako grupy, stanowi czyn nieuczciwej konkurencji (wyrok TS z 28.7.2016 r., Verein für Konsumenteninformation, C-191/15, EU:C:2016:612, pkt 42), może naruszyć interesy konsumentów w każdym państwie członkowskim, na którego terytorium wadliwy towar zostanie kupiony przez konsumentów. I tak, zgodnie z rozporządzeniem Rzym II, miejscem wystąpienia szkody jest miejsce, w którym towar został kupiony (wyrok Tibor-Trans, pkt 35).
Reasumując TS orzekł, że art. 7 pkt 2 rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy w danym państwie członkowskim pojazdy zostały niezgodnie z prawem wyposażone przez ich producenta w oprogramowanie manipulujące danymi dotyczącymi emisji spalin, a następnie zostały nabyte od osoby trzeciej w innym państwie członkowskim, miejsce urzeczywistnienia się szkody znajduje się w tym ostatnim państwie członkowskim.
Wyrok TS z 9.7.2020 r., Verein für Konsumenteninformation, C–343/19
Źródło: www.curia.eu
opracowała: dr Ewa Skibińska - WPiA UKSW w Warszawie
