Sąd Najwyższy stwierdził, że recydywista, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie może uzyskać zgodę sądu na odbycie nieprzekraczającej 1,5 roku kary pozbawienia wolności w warunkach dozoru elektronicznego. Jest to jednak możliwe jedynie wówczas, gdy sprawca nie wypełnia warunków wskazanych w art. 64 § 2 Kodeksu karnego (t. jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 1138; dalej jako: KK), w przeciwnym razie musi odbyć karę w zakładzie karnym.

Odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego

Elektroniczny dozór skazanych w Polsce zaczęto wprowadzać etapami od 2009 r., a od 1.1.2012 r. system ten obowiązuje na terenie całego kraju. Odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego polega na tym, że skazany ma obowiązek przebywać w mieszkaniu ustalonym przez sąd jako miejsce wykonywania kary i może je opuszczać jedynie w ściśle określonych godzinach i ściśle określonym celu. Zachowanie skazanego jest nadzorowane pośrednio przez kuratora sądowego, a bezpośrednio przy pomocy specjalnych urządzeń elektronicznych. W przypadku naruszenia przez skazanego warunków odbywania kary m.in. poprzez nieobecność podczas godzin odbywania kary, manipulowanie przy urządzeniu monitorującym lub nadajniku, nierealizowanie innych nałożonych przez sąd obowiązków, sąd może uchylić zezwolenie na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego. Wówczas skazany będzie musiał odbyć karę w zakładzie karnym.

Pytanie prawne

M.B. popełnił przestępstwo sutenerstwa i stręczycielstwa, natomiast J.J. – paserstwa i kradzieży z włamaniem. Obaj obwinieni zostali skazani na karę pozbawienia wolności na okres 1,5 roku. Ponieważ przestępstwa zostały popełnione w recydywie, sądy uznały, że konieczne jest odbycie kary w zakładzie karnym, a nie z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego. Obaj skazani zaskarżyli postanowienia o odmowie zgody na odbycie kary pozbawienia wolności w warunkach dozoru elektronicznego.

Sąd Apelacyjny w G. w każdej ze spraw przedstawił Sądowi Najwyższemu pytania prawne o tożsamej treści: „Czy przepis art. 43la § 1 pkt 1 Kodeksu karnego wykonawczego (t. jedn.: Dz.U. z 2023 r. poz. 127; dalej jako: KKW), wskazując że jedną z przesłanek pozytywnych prowadzących do udzielenia skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego w postaci orzeczenia wobec skazanego kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 1,5 roku pozbawienia wolności, przy jednoczesnym niezachodzeniu przeszkody w postaci braku skazania w warunkach przewidzianych w art. 64 § 2 KK, spełniony jest także, kiedy sprawca jest skazany w warunkach art. 65 § 1 KK?”.

Zgodnie z art. 43la § 1 pkt 1 KKW sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli wobec niego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 1 roku i 6 miesięcy, a jednocześnie nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 KK, czyli sprawca, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności, nie został skazany w warunkach recydywy wielokrotnej za popełnienie, w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub w części ostatniej kary, wymienionych w tym przepisie rodzajów przestępstw. Z art. 65 § 1 KK wynika, że przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2 KK stosuje się także do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Na mocy art. 65 § 2 KK do sprawcy przestępstwa z art. 258 KK mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 § 2 KK, z wyjątkiem przewidzianego w tym przepisie zaostrzenia kary.

Rozbieżności w orzecznictwie

W orzecznictwie sądów powszechnych na tle przedstawionego zagadnienia prezentowane są dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym z nich skazanie za przestępstwo kwalifikowane z art. 258 § 1 KK oznacza, że zachodzi wyjątek, o którym mowa w art. 43la § 1 pkt 1 KKW, wykluczający możliwość odbycia orzeczonej wobec niego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Przyjmuje się, że skoro w art. 65 § 2 KK zrównano sytuację prawną osób skazanych w warunkach art. 64 § 2 KK oraz skazanych z art. 258 KK, to nie sposób różnicować ich sytuacji na etapie postępowania wykonawczego. W konsekwencji wobec sprawcy czynu z art. 258 § 1 i 3 KK nie są spełnione warunki formalne dla udzielenia zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego (zob. postanowienie SA w Łodzi z 22.10.2021 r., II AKzw 1089/21, OSAŁ Nr 3/2021, poz. 172, Legalis; postanowienie SA w Gdańsku z 23.10.2019 r., II AKzw 1955/19, Legalis).

Drugi pogląd opiera się na założeniu, że przesłanka wykluczająca możliwość udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w ramach systemu dozoru elektronicznego, określona w art. 43la § 1 KKW, nie obejmuje skazanych w warunkach z art. 65 § 1 KK, ani za przestępstwo z art. 258 § 1 KK. Argumentuje się, że względy semantyczne, systemowe, celowościowe i historyczne przemawiają przeciwko wykładni rozszerzającej art. 43la KKW. Stosowanie w postępowaniu karnym wykonawczym określonych przepisów KK wymaga wyraźnego wskazania zawartego w KKW. Podkreśla się, że ustawodawca wprowadzając różne ograniczenia jednoznacznie rozróżnia i wymienia w KKW oprócz skazanych „określonych w art. 64 § 1 lub 2 KK” również skazanych określonych w art. 65 KK, np. w art. 110 § 2b pkt 2, art. 151 § 2 zd. 2, art. 169b § 3 KKW. Zwraca się uwagę, że wprowadzenie w art. 43la KKW wyjątku od ogólnej reguły ustanowionej w tym przepisie powinno być interpretowane zawężająco. Ratio legis zarówno art. 43la KKW było pozbawienie możliwości odbywania kary w tym systemie skazanych powracających do przestępstwa, a nie – dopuszczających się incydentalnie przestępstwa określonej kategorii. Gdyby wolą ustawodawcy było rozszerzenie tego wyłączenia także do sprawców czynów z art. 258 § 1 KK lub popełnionych w warunkach z art. 65 § 1 KK, wskazałby to wprost w treści art. 43la § 1 pkt 1 KKW, choćby poprzez przywołanie oprócz warunków z art. 64 § 2 KK także tych z art. 65 § 1 i 2 KK (zob. postanowienie SA w Katowicach z 27.10.2020 r., II AKzw 1708/20, Legalis).

Stanowisko SN

Sąd Najwyższy połączył sprawy do wspólnego rozpoznania i podjął uchwałę przychylając się do drugiego z omówionych poglądów. Jak stwierdzono, skazanie za przestępstwa, o których mowa w art. 65 § 1 KK, przy niezachodzeniu warunków przewidzianych w art. 64 § 2 KK, nie stanowi negatywnej przesłanki do udzielenia skazanemu na podstawie art. 43 la § 1 pkt 1 KKW zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 1 roku i 6 miesięcy w systemie dozoru elektronicznego.

Uchwała SN z 28.2.2023 r., I KZP 18/22