Przymusowe umorzenie obligacji w postępowaniu dotyczącym przymusowej restrukturyzacji banku jest czynnością neutralną podatkowo, niezależnie od tego, jakie skutki finansowe wywołuje dla podatnika. Skoro nie ma przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym, to wydatki zostały poniesione w momencie nabycia lub objęcia tych papierów wartościowych nie mogą zostać uznane za koszty jego uzyskania – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny.

Wniosek o interpretację podatkową

A.K. otrzymała w drodze darowizny obligacje Banku „A.”, później część z nich przymusowo i bez wypłaty na jej rzecz wynagrodzenia umorzono na podstawie decyzji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (dalej jako: BFG). Rozstrzygnięcie to zostało wydane w związku z wszczęciem przymusowej restrukturyzacji Banku „A.” na podstawie art. 174 ustawy z 10.6.2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (t. jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 793; dalej jako: BankFGwU). A.K. zwróciła się o wydanie interpretacji indywidualnej w kwestii: „Czy będzie uprawniona do rozliczenia straty podatkowej powstałej w wyniku przymusowego umorzenia obligacji?”.

Podatniczka twierdziła, że takie uprawnienie będzie jej przysługiwało, a koszt uzyskania przychodu będzie odpowiadał wysokości wydatków poniesionych przez darczyńcę na nabycie obligacji. Organ stwierdził jednak, że nieodpłatne umorzenie obligacji nie wywołuje jakichkolwiek skutków podatkowych, w szczególności nie jest źródłem przychodu, ani nie powoduje powstania obowiązku podatkowego w podatku dochodowym. Organ podkreślił, że celem regulacji prawa podatkowego nie jest niwelowanie niekorzystnych skutków finansowych ryzykownych decyzji gospodarczych podejmowanych przez podatników.

Zarzuty skargi

W skardze na tę interpretację A.K. dowodziła, że umorzenie obligacji powinno zostać objęte regulacją art. 23 ust. 1 pkt 38 ustawy z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. jedn.: Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; dalej jako: PDOFizU) z uwagi na konsekwencje ekonomiczne polegające na pozbawieniu dysponowania papierami wartościowymi. Zdaniem skarżącej, niezrozumiałe jest dlaczego podatnik, którego obligacje zostały objęte przymusowym umorzeniem przez BFG ma być traktowany odmiennie niż ten, który utracił obligacje na skutek odpłatnego zbycia, w tym wykupu. Celem art. 23 ust. 1 pkt 38 PDOFizU jest odroczenie rozliczenia, jako kosztów uzyskania przychodów, wydatków związanych z nabyciem lub objęciem papierów wartościowych. Jeżeli przepis ten odnosi się nawet do przypadku odpłatnego zbycia papierów wartościowych za symboliczną kwotę, to powinien być stosowany również wtedy, gdy utrata ich posiadania jest spowodowana nieodpłatnym umorzeniem.

Orzeczenie WSA

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach oddalił skargę wyjaśniając, że opodatkowaniem podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlega dochód z odpłatnego zbycia papierów wartościowych, a do kosztu uzyskania przychodu z tego z tytułu zalicza się wydatki poniesione na ich objęcie lub nabycie. W przypadku przymusowego umorzenia obligacji utrata prawa do dysponowania papierami wartościowymi nie następuje wskutek ich zbycia, lecz przymusowego umorzenia, czyli unicestwienia. Sąd uznał, że diametralna różnica pomiędzy tymi instytucjami nie pozwala przyjąć, iż pojęcie „odmiennego zbycia” z art. 23 ust. 1 pkt 38 PDOFizU obejmuje też przymusowe umorzenie papierów wartościowych. Przymusowe umorzenie obligacji stanowi czynność neutralną podatkowo i to niezależnie od tego, jakie skutki finansowe wywołuje dla podatnika.

Stanowisko NSA

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną podatniczki. W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że na skutek umorzenia obligacji nie doszło do realizacji zobowiązania emitenta wobec obligatariusza, umorzenie nie było bowiem jednoznaczne z wykupem obligacji lub przeniesieniem obowiązku wykupu obligacji na inny podmiot. Do umorzenia obligacji doszło w ramach przymusowej restrukturyzacji banku na podstawie decyzji BFG – art. 67 ust. 1 pkt 2 i art. 70 ust. 1 pkt 2 BankFGwU. Skutkiem umorzenia obligacji, zarówno w przypadku wykupu przez emitenta, jak i przymusowej restrukturyzacji jest wygaśnięcie obowiązku spełnienia przez emitenta świadczenia wynikającego z obligacji. Jednak w przypadku wykupu obligacji przez emitenta może powstać przychód z kapitałów pieniężnych w postaci odsetek (dyskonta), czyli różnicy między kwotą uzyskaną z wykupu papieru wartościowego przez emitenta a wydatkami poniesionymi na nabycie papieru wartościowego. Natomiast umorzenie obligacji w wyniku przymusowej restrukturyzacji nie powoduje powstania po stronie obligatariusza żadnego przysporzenia majątkowego o charakterze definitywnym, o którym mowa w art. 11 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 7 i art. 17 ust. 1 pkt 3 i 6 PDOFizU. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że wbrew twierdzeniom skarżącej, skutki odpłatnego zbycia obligacji i ich umorzenia w wyniku przymusowej restrukturyzacji są odmienne. W pierwszym przypadku prawa wynikające z obligacji przechodzą na nabywcę papieru wartościowego. Natomiast na skutek umorzenia obligacji prawa inkorporowane w tym papierze wartościowym wygasają: w sposób efektywny – w przypadku wykupu lub nieefektywny – w przypadku nieodpłatnego umorzenia.

Odnosząc się do twierdzeń skarżącej o istnieniu luki w przepisach, NSA uznał, że w tej sprawie nie ma podstaw do zastosowania art. 23 ust. 1 pkt 38 PDOFizU poprzez analogię. Ustawodawca decyduje, jakie stany faktyczne obejmie normami prawa podatkowego, a które pozostawi w obszarze wolnym od opodatkowania. Przyjęcie poprzez analogię, że umorzenie obligacji w drodze przymusowej restrukturyzacji jest zdarzeniem powodującym powstanie obowiązku podatkowego naruszałoby zasadę wyłączności ustawy przy nakładaniu podatków. Jak podkreślono, jedynym aksjologicznym uzasadnieniem stosowania analogii w prawie podatkowym jest korzyść podatnika, zatem niedopuszczalne jest stosowanie analogii prowadzącej do rozszerzenia obszaru opodatkowania.

Naczelny Sąd Administracyjny nie zanegował, że w wyniku przymusowej restrukturyzacji Banku „A.” skarżąca poniosła szkodę. Jednak podatki nie pełnią funkcji odszkodowawczej a ich celem nie jest naprawienie szkód majątkowych powstałych w wyniku legalnego działania państwa, w tym przypadku mającego na celu ochronę stabilności systemu bankowego i depozytów obywateli. Ewentualnie prawo do naprawienia szkody podatniczki można by było rozważyć w ramach, wynikającego z art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji, ochrony prawa własności i w tym kontekście oceniać przepisy dotyczące umorzenia obligacji w ramach przymusowej restrukturyzacji banków pod kątem zachowania zasady proporcjonalności – art. 31 ust. 3 Konstytucji. NSA zaznaczył jednak, że te kwestie pozostają poza zakresem kognicji sądu w sprawie podatkowej.

Wyrok NSA z 14.9.2022 r., II FSK 402/22