Stan faktyczny
S i A, urodzeni w Pakistanie są krewnymi. S przeprowadził się do Zjednoczonego Królestwa i w 2013 r. uzyskał obywatelstwo brytyjskie. A udał się do Zjednoczonego Królestwa w 2010 r., aby studiować. S i A mieszkali razem wraz z pozostałą rodziną aż do wyjazdu S do Irlandii w 2015 r. A, którego wiza studencka wygasła w 2014 r., dołączył do S w Irlandii, nie posiadając wizy. Mieszkają oni w tym samym lokalu. Następnie A złożył wniosek o wydanie dokumentu pobytowego, powołując się na zależność finansową od S oraz na status członka rodziny będącego członkiem gospodarstwa domowego S. Wniosek ten został oddalony m.in. z tego powodu, że chociaż S i A mieszkali pod tym samym adresem, to jednak nie zostało wykazane, że S „był faktycznie głową tego gospodarstwa domowego w Zjednoczonym Królestwie” w rozumieniu art. 3 ust. 2 ak. 1 lit. a) dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.4.2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający zwrócił się o dokonanie wykładni tego pojęcia.
Stanowisko TS
Komisja Europejska podnosiła, że o ile art. 3 ust. 2 ak. 1 dyrektywy 2004/38 dotyczy ustawodawstwa krajowego, o tyle nie obejmuje on definicji osób, o których mowa w tym przepisie, lecz warunków, na jakich przyjmujące państwo członkowskie powinno ułatwiać wjazd i pobyt tych osób. Skoro ten przepis nie zawiera żadnego wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich, TS wskazał, że na potrzeby zdefiniowania pojęcia „wszelkich innych członków rodziny, którzy są członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii”, z wymogów zarówno jednolitego stosowania unijnego prawa, jak i zasady równości wynika, iż przepis ten należy interpretować w całej Unii w sposób autonomiczny i jednolity, z uwzględnieniem nie tylko zwykłego znaczenia użytych w nim wyrażeń, lecz także kontekstu, w jaki się wpisuje, oraz celów uregulowania, którego część on stanowi (wyrok TS z 21.12.2011 r., Ziółkowski i Szeja, C-424/10 i C-425/10, pkt 32).
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS sformułowania użytego w jednej z wersji językowych unijnego przepisu nie można traktować jako jedynej podstawy jego wykładni lub przyznawać mu pierwszeństwa względem innych wersji językowych. Konieczność jednolitej wykładni i jednolitego stosowania każdego z przepisów prawa Unii wyklucza jego rozpatrywanie w jednej, w oderwaniu od innych, wersji językowej, lecz wymaga, aby był on interpretowany zgodnie z ogólną systematyką i celem uregulowania, którego część stanowi (wyrok TS z 25.2.2021 r., Bartosch Airport Supply Services, C-772/19, pkt 26).
Trybunał wskazał, że o ile terminy użyte w niektórych wersjach językowych art. 3 ust. 2 ak. 1 lit. a) dyrektywy 2004/38 – jak w wersjach językowych hiszpańskiej (viva con), włoskiej (convive) lub niderlandzkiej (inwonen) – mogą być interpretowane jako odnoszące się do zwykłego wspólnego zamieszkiwania pod jednym adresem, o tyle terminy użyte w innych wersjach językowych tego przepisu odnoszą się do życia domowego oraz wszelkich działań i spraw związanych ze wspólnotą życia rodzinnego w ramach tego samego ogniska rodzinnego, co oznacza coś więcej niż zwykłe dzielenie mieszkania lub tymczasowe wspólne zamieszkiwanie. Dotyczy to m.in. wersji językowych: czeskiej (domácnost), niemieckiej (häusliche Gemeinschaft), angielskiej (household), francuskiej (ménage), węgierskiej (háztartás) i portugalskiej (comunhao de habitaçao). Ponadto TS stwierdził, że treść art. 3 ust. 2 ak. 1 lit. a) dyrektywy 2004/38 nie pozwala na przyjęcie, iż w celu dokonania wykładni tego przepisu należy odwołać się do pojęcia „głowy gospodarstwa domowego”. Jak bowiem wyjaśnił rzecznik generalny w pkt 34 opinii, oznaczałoby to w praktyce wprowadzenie dodatkowego kryterium, nieprzewidzianego w treści tego przepisu.
Językową wykładnię art. 3 ust. 2 ak. 1 lit. a) dyrektywy 2004/38, zgodnie z którą, aby „inny członek rodziny” mógł zostać objęty tym przepisem, musi być związany z danym obywatelem Unii więzią oznaczającą coś więcej niż tylko wspólne zamieszkiwanie ze względu na zwykłą wygodę, zdaniem TS, potwierdza kontekst, w jaki wpisuje się ten przepis. Dwie pozostałe sytuacje, o których mowa w tym samym przepisie, odczytywane w świetle motywu 6 tej dyrektywy, odnoszą się bowiem do sytuacji zależności „innego członka rodziny” od obywatela Unii. Pierwsza z nich, to jest sytuacja, w której ten inny członek rodziny pozostaje na utrzymaniu obywatela Unii, dotyczy sytuacji zależności finansowej. Druga sytuacja, w której poważne względy zdrowotne ściśle wymagają osobistej opieki przez obywatela Unii nad „innym członkiem rodziny”, wyraźnie odnosi się do sytuacji zależności fizycznej. W tym kontekście sytuację rozpatrywaną w postępowaniu głównym, mianowicie tę, w której inny członek rodziny jest członkiem gospodarstwa domowego obywatela Unii, należy rozumieć w ten sposób, że obejmuje ona również sytuację zależności, tym razem opartej na istnieniu bliskiej i trwałej więzi osobistej między tymi dwiema osobami.
Trybunał uznał, że powyższa wykładnia znajduje ponadto potwierdzenie w celu art. 3 ust. 2 ak. 1 lit. a) w świetle motywu 6 dyrektywy 2004/38. Cel tej dyrektywy polega bowiem na tym, aby „utrzymać szeroko pojętą jedność rodziny” poprzez ułatwianie wjazdu i pobytu osób, które, choć nie należą do jednej z kategorii „członka rodziny” obywatela Unii określonych w art. 2 pkt 2 tej dyrektywy, to jednak ze względu na szczególne okoliczności faktyczne utrzymują z tym obywatelem bliskie i trwałe więzi rodzinne [wyrok TS z 26.3.2019 r., SM (Dziecko umieszczone w algierskiej kafali), C-129/18, pkt 60]. W odróżnieniu od członków rodziny obywatela Unii zdefiniowanych w art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38, „inni członkowie rodziny” tego obywatela w rozumieniu art. 3 ust. 2 ak. 1 lit. a) korzystają nie z prawa wjazdu i pobytu w przyjmującym państwie członkowskim tego obywatela, lecz ze wskazanej w motywie 6 tej dyrektywy przyznania im takiego prawa „ze względu na ich związek z obywatelem Unii lub wszelkie inne okoliczności, na przykład zależność finansową lub fizyczną od tego obywatela Unii”. W tym celu tym „innym członkom rodziny” przysługują na podstawie art. 3 ust. 2 ak. 2 tej dyrektywy gwarancje proceduralne, a mianowicie gwarancja otrzymania decyzji rozstrzygającej w przedmiocie ich wniosku o zezwolenie na wjazd i pobyt, która to decyzja powinna być oparta na szczegółowej analizie ich osobistych okoliczności i uwzględniać wszystkie szczególne okoliczności danej sprawy, a w przypadku odmowy powinna zawierać uzasadnienie (wyrok TS z 5.9.2012 r., Rahman i in., C-83/11, pkt 19–22). W ocenie TS, aby „innego członka rodziny” można było uznać za członka gospodarstwa domowego – w rozumieniu art. 3 ust. 2 ak. 1 lit. a) dyrektywy 2004/38 – obywatela Unii, któremu przysługuje prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, powinien on przedstawić dowód bliskiej i trwałej więzi z tym obywatelem, poświadczający sytuację rzeczywistej zależności między tymi dwiema osobami oraz dzielenia przez nie wspólnoty życia domowego, która nie została stworzona w celu uzyskania wjazdu i pobytu w tym państwie członkowskim (wyrok Rahman i in., pkt 38). Trybunał wyjaśnił, że aby ocenić istnienie takiej więzi, należy z pewnością wziąć pod uwagę stopień pokrewieństwa między obywatelem Unii a danym innym członkiem rodziny. Niemniej, jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 40 i 41 opinii, należy również uwzględnić, stosownie do okoliczności właściwych dla każdego przypadku, bliskość danej relacji rodzinnej oraz wzajemność i intensywność więzi między tymi dwiema osobami. Trybunał wyjaśnił, że ta więź powinna być tego rodzaju, iż w przypadku, gdyby stało się niemożliwe, aby zainteresowany inny członek rodziny był członkiem gospodarstwa domowego obywatela Unii w przyjmującym państwie członkowskim, ucierpiałaby co najmniej jedna z tych dwóch osób. Trybunał podkreślił, że nie można jednak wymagać, aby ta więź była tego rodzaju, że obywatel Unii zrezygnowałby z korzystania ze swobody przemieszczania się, gdyby ten inny członek jego rodziny nie mógł mu towarzyszyć lub dołączyć do niego w przyjmującym państwie członkowskim. Taki wymóg prowadziłby bowiem do zrównania danego „innego członka rodziny” w rozumieniu art. 3 ust. 2 ak. 1 lit. a) dyrektywy 2004/38 z członkami rodziny wyraźnie wskazanymi w art. 2 pkt 2 tej dyrektywy.
Trybunał uznał, że ważnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę przy ocenie istnienia trwałej więzi osobistej, jest także czas trwania wspólnoty życia domowego między obywatelem Unii a innym członkiem jego rodziny. Okres ten powinien móc zostać określony niezależnie od daty uzyskania statusu obywatela Unii. Z art. 3 ust. 2 ak. 1 lit. a) dyrektywy 2004/38, interpretowanego w świetle jej motywu 6, wynika bowiem, że w celu dokonania oceny trwałości więzi osobistej łączącej te dwie osoby należy uwzględnić nie tylko okres po uzyskaniu tego statusu, lecz również okres poprzedzający to uzyskanie.
Reasumując TS orzekł, że art. 3 ust. 2 ak. 1 lit. a) dyrektywy 2004/38 należy interpretować w ten sposób, iż zawarte w tym przepisie pojęcie „wszelkich innych członków rodziny, którzy są członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii posiadającego pierwotne prawo pobytu”, oznacza osoby, które pozostają z tym obywatelem w relacji zależności opartej na ścisłych i trwałych więzach osobistych, powstałych wewnątrz tego samego ogniska rodzinnego w ramach wspólnoty życia domowego wykraczającej poza zwykłe, czasowe wspólne zamieszkiwanie wynikające ze zwykłej wygody.
Wyrok TS z 15.9.2022 r., Minister for Justice and Equality (Krewny obywatela Unii będący obywatelem państwa trzeciego), C-22/21
Źródło: www.curia.eu
Opracowała: dr Ewa Skibińska - WPiA UKSW w Warszawie, ORCID: 0000-0003-4607-1448
