Sąd Najwyższy stwierdził, że preferencyjna stawka opłaty sądowej dotyczy dochodzonych przez konsumentów roszczeń wynikających z czynności bankowych wskazanych w art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (t. jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 2324; dalej jako: PrBank).

Stan faktyczny

Z.B. wniosła powództwo przeciwko dwóm bankom: „B.” S.A. i „R.” S.A. twierdząc, że na skutek nienależytego wykonania umowy doradztwa inwestycyjnego straciła ponad 750 tys. zł. Z.B. wskazała, że była posiadaczką rachunku inwestycyjnego w „B.” S.A. Zatrudniony tam doradca zachęcił ją do nabycia certyfikatów funduszu inwestycyjnego „F.” zapewniając, że są bezpieczne i zapewnią jej wysokie zyski. Wbrew tym twierdzeniom Z.B. straciła większość zainwestowanych pieniędzy. Jej zdaniem, doszło do tego, gdyż depozytariusz tego funduszu – Bank „R.” S.A. w sposób nienależyty wykonywał swoje obowiązki, doszło do zaniechania przechowywania i rejestrowania aktywów funduszu i zapewnienia zgodności wykupu certyfikatów z prawem. Poszkodowana twierdziła, że „B.” S.A. dopuścił się nieuczciwych praktyk rynkowych przy oferowaniu sprzedaży certyfikatów funduszu inwestycyjnego „F.” Jako dowód przedstawiła decyzję Komisji Nadzoru Finansowego o nałożeniu kary pieniężnej na Dom Maklerski Banku „B.” S.A. i „R.” S.A.

Z.B. jako podstawę roszczenia wskazała art. 189 KPC w zw. z art. 471 KC i przepisami ustawy z 23.8.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (t. jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 2070). Powódka w związku z pozwaniem dwóch podmiotów uiściła dwie opłaty od pozwu po 1 tys. zł na podstawie art. 13a ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 1125; dalej jako: KSCU) w sprawach cywilnych. Na mocy tej regulacji, w sprawach o roszczenia wynikające z czynności bankowych od strony będącej konsumentem lub osobą fizyczną prowadzącą gospodarstwo rodzinne przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia wynoszącej ponad 20 tys. zł pobiera się opłatę stałą w kwocie 1 tys. zł. Powódka uznała, że czynności realizowane przez pozwane banki stanowiły czynności zlecone związane z emisją papierów wartościowych w rozumieniu art. 5 ust. 2 pkt 9 PrBank. Jednak Sąd Okręgowy w W. zwrócił pozew twierdząc, że opłata od pozwu jest opłatą stosunkową, która powinna zostać obliczona na podstawie art. 13 ust. 2 KSCU. Zgodnie z którym przepisem, w sprawach o prawa majątkowe przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia ponad 20 tys. zł pobiera się od pisma opłatę stosunkową wynoszącą 5% tej wartości, nie więcej jednak niż 200 tys. zł. Sąd stwierdził, że wbrew twierdzeniom Z.B. jej powództwo nie dotyczy roszczeń wynikających z czynności bankowych, jest to bowiem powództwo odszkodowawcze.

Pytanie prawne

Rozpoznający zażalenie powódki Sąd Apelacyjny w W. skierował do Sądu Najwyższego pytanie prawne wnosząc o rozstrzygnięcie m.in.: „Czy art. 13a KSCU znajduje zastosowanie do dochodzonych przez konsumenta roszczeń wynikających wyłącznie z czynności bankowych wymienionych w art. 5 ust. 1 i 2 PrBank?”.

W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że w relacji do innych przepisów określających wysokość opłat sądowych art. 13a KSCU jest przepisem o charakterze szczególnym. Wprowadzenie tego przepisu miało na celu wzmocnienie pozycji konsumentów i osób fizycznych prowadzących gospodarstwa rodzinne w relacjach z bankami, w przypadku dochodzenia roszczeń wynikających z czynności bankowych, poprzez korzystniejsze dla nich uregulowanie sposobu pobierania opłat sądowych (zob. uchwała SN z 28.1.2022 r., III CZP 38/22, BSN Nr 1/2022, s. 62). Na gruncie tej regulacji prezentowane są dwa poglądy. Jeden z nich zawęża użyte w art. 13a KSCU pojęcie „czynności bankowych” wyłącznie do usług świadczonych przez bank, o których mowa w art. 5 ust. 1 i 2 PrBank. W ramach tego stanowiska przyjmuje się, że działalność opisana w art. 6 PrBank to działalność dodatkowa banków, która nie ma charakteru czynności bankowej. Argumentem na poparcie tej tezy jest fakt, że działania wskazane w tym przepisie mogą być podejmowane także przez podmioty gospodarcze, które nie mają statusu banku.

Natomiast drugi pogląd opiera się na założeniu, że art. 13a KSCU dotyczy nie tylko roszczeń związanych z czynnościami bankowymi wskazanymi w art. 5 ust. 1 i 2 PrBank takich jak np.: przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych oraz prowadzenie rachunków tych wkładów, prowadzenie innych rachunków bankowych, udzielanie kredytów, udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych. Twierdzi się, że art. 13a KSCU obejmuje również działalność bankową, o której mowa w art. 6 ust. 1 PrBank, czyli m.in.: zaciąganie zobowiązań związanych z emisją papierów wartościowych, nabywanie i zbywanie nieruchomości, dokonywanie obrotu papierami wartościowymi czy świadczenie usług konsultacyjno-doradczych w sprawach finansowych. Na poparcie tego stanowiska wskazuje się na potrzebę zapewnienia jak najszerszej ochrony konsumentom w odniesieniu do wszelkiego rodzaju usług świadczonych przez banki na ich rzecz. Za taką interpretacją art. 13a KSCU przemawia również wykładnia historyczna. W poprzednim stanie prawnym opłaty ponoszone przez konsumentów przy sądowym dochodzeniu roszczeń od banków regulował art. 13 ust. 1a KSCU. Ustawodawca w tym przepisie wprost odwoływał się do czynności bankowych, o których mowa w art. 5 ust. 1 i 2 PrBank, a nie czyni tego w aktualnie obowiązującym art. 13a KSCU. Może to dowodzić, że zamiarem ustawodawcy było rozszerzenie preferencyjnej stawki opłaty sądowej w sporach konsumentów z bankami dotyczących również działalności bankowej wskazanej w art. 6 ust. 1 PrBank. Postuluje się też przyjęcie kryterium podmiotowego przy interpretacji użytego w art. 13a KSCU zwrotu „czynności bankowe”. Przy tak dokonywanej wykładni czynnościami bankowymi byłyby wszystkie czynności obligacyjne, których jedną ze stron jest bank, o ile czynność ta dokonywana jest w związku z prowadzoną przez niego działalnością.

Stanowisko SN

Sąd Najwyższy uznał, że nie ma podstaw do rozszerzania zakresu zastosowania przepisu szczególnego jakim jest art. 13a KSCU na działalność bankową, o której mowa w art. 6 ust. 1 PrBank. W konsekwencji stwierdził, że stała opłata sądowa w kwocie 1 tys. zł jest pobierana w przypadku dochodzonych przez konsumentów roszczeń wynikających z czynności bankowych wskazanych w art. 5 ust. 1 i 2 PrBank.

Uchwała SN z 16.11.2022 r., III CZP 116/22