Stan faktyczny

Przy starcie doszło do eksplozji lewego silnika samolotu, obsługiwanego przez przewoźnika L., co spowodowało ewakuację pasażerów. BT opuściła samolot wyjściem awaryjnym i została podrzucona kilka metrów w powietrze przez podmuch wydobywający się z prawego silnika. Od tamtej pory stwierdzono u niej zespół stresu pourazowego, z powodu którego jest pod opieką lekarską. BT wniosła do sądu powództwo przeciwko L. o stwierdzenie jej odpowiedzialności na podstawie art. 17 ust. 1 Konwencji o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, zawartej w Montrealu 28.5.1999 r., podpisanej przez Wspólnotę Europejską 9.12.1999 r. i zatwierdzonej w jej imieniu decyzją Rady 2001/539/WE z 5.4.2001 r. (dalej jako: PrzewLotK), jak również o zapłatę kwot 4353,60 EUR z tytułu poniesionych kosztów leczenia i 2500 EUR z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę, wraz z kosztami i wydatkami. Podkreśliła ona, iż L. ponosi odpowiedzialność w świetle austriackiego prawa. L. twierdziła, że art. 17 ust. 1 PrzewLotK obejmuje jedynie uszkodzenia ciała w ścisłym znaczeniu, a nie urazy o charakterze czysto psychicznym, a austriackie prawo nie ma zastosowania do sporu w postępowaniu głównym na mocy art. 29 PrzewLotK.

Pytanie prejudycjalne

Czy art. 17 ust. 1 PrzewLotK należy interpretować w ten sposób, że za uraz psychiczny osiągający wymiar patologiczny spowodowany u pasażera przez „wypadek” w rozumieniu tego postanowienia przysługuje odszkodowanie zgodnie z tym postanowieniem?

Stanowisko TS

Zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) Nr 2027/97 z 9.10.1997 r. w sprawie odpowiedzialności przewoźnika lotniczego z tytułu przewozu pasażerów i ich bagażu drogą powietrzną, odpowiedzialność przewoźników lotniczych Unii wobec pasażerów i ich bagażu regulują wszystkie postanowienia PrzewLotK dotyczące tej odpowiedzialności. W myśl art. 17 ust. 1 PrzewLotK przewoźnik lotniczy ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikłą w razie śmierci lub uszkodzenia ciała pasażera jedynie pod warunkiem, że wypadek, który spowodował śmierć lub uszkodzenie ciała, miał miejsce na pokładzie statku powietrznego lub w trakcie jakiejkolwiek z czynności związanych z wsiadaniem i wysiadaniem. Pojęcie „uszkodzenie ciała”, o którym mowa w tym postanowieniu, nie zostało jednak zdefiniowane ani w PrzewLotK, ani w rozporządzeniu Nr 2027/97. Trybunał stwierdził, że to pojęcie – biorąc pod uwagę przedmiot PrzewLotK, którym jest ujednolicenie przepisów dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego – powinno być interpretowane w sposób jednolity i autonomiczny w Unii (wyrok TS z 6.5.2010 r., Walz, C 63/09, pkt 21). Należy zatem wziąć pod uwagę nie tyle różne znaczenia, jakie można nadać temu pojęciu w prawie krajowym państw członkowskich, ale wiążące dla Unii zasady wykładni powszechnego prawa międzynarodowego (wyrok TS z 19.12.2019 r., Niki Luftfahrt, C 532/18, pkt 32). Trybunał uściślił, że wykładni należy dokonywać w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście, oraz w świetle zarówno przedmiotu, jak i celu danego aktu prawnego (wyrok Niki Luftfahrt, pkt 31). Ponadto, art. 32 PrzewLotK przewiduje możliwość odwołania się do uzupełniających środków interpretacji m.in. prac przygotowawczych nad danym traktatem oraz okoliczności, w jakich został on zawarty.

Rzecznik generalny podkreślił w pkt 25 opinii, że w odniesieniu do zwykłego znaczenia pojęcia „uszkodzenie ciała” zawartego w art. 17 ust. 1 PrzewLotK należy przyjąć, jak uczynił to rzecznik generalny w pkt 25 opinii, że termin „uszkodzenie” oznacza zmianę organu, tkanki lub komórki, spowodowaną chorobą lub wypadkiem, natomiast termin „ciało” odnosi się do materialnej części istoty żyjącej, czyli do ciała ludzkiego. Tymczasem o ile pojęcie „uszkodzenia ciała” w jego zwykłym znaczeniu nie może być interpretowane jako wykluczające uraz psychiczny związany z takim uszkodzeniem ciała, o tyle odmiennie jest w sytuacji udowodnionego medycznie urazu psychicznego, który nie ma żadnego związku z uszkodzeniem ciała w zwykłym znaczeniu tego pojęcia. W ocenie TS taka interpretacja sprowadzałaby się do zatarcia rozróżnienia między uszkodzeniem ciała a urazem psychicznym. Jednak TS uznał również że fakt, iż pojęcie „uszkodzenia ciała” zostało zachowane w treści art. 17 ust. 1 PrzewLotK, nie zakłada, że zamiarem autorów PrzewLotK było wyłączenie, w razie „wypadku” w rozumieniu tego postanowienia, odpowiedzialności przewoźników lotniczych, jeżeli ten wypadek spowodował u pasażera urazy psychiczne, które nie są związane z żadnym mającym tę samą przyczynę uszkodzeniem ciała.

Trybunał przypomniał, że z prac przygotowawczych prowadzących do przyjęcia PrzewLotK wynika, że żadna z propozycji mających na celu wyraźne włączenie pojęcia „urazu psychicznego” do jej tekstu nie została przyjęta. Jednak, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 41 opinii, z prac tych również wynika, że pojęcie „uszkodzenia ciała” zostało przyjęte „na podstawie faktu, że w niektórych państwach odszkodowanie za urazy psychiczne jest pod pewnymi warunkami możliwe do uzyskania, że orzecznictwo w tej dziedzinie jest w stanie rozwoju i że nie przewiduje się ingerencji w ten rozwój, który zależy od orzecznictwa w dziedzinach innych niż międzynarodowy transport lotniczy”. Zgodnie z akapitami drugim i trzecim preambuły PrzewLotK jej celami są m.in. zapewnienie „ochrony interesów konsumentów w międzynarodowym przewozie lotniczym i potrzeby sprawiedliwej rekompensaty opartej na zasadzie naprawienia szkody”, zwłaszcza w razie wypadku, w drodze systemu nieograniczonej odpowiedzialności przewoźników lotniczych. W ocenie TS potrzeba sprawiedliwej rekompensaty, która wymaga również równego traktowania pasażerów, którzy w wyniku tego samego wypadku doznali urazów, czy to fizycznych, czy psychicznych, o takim samym stopniu ciężkości, zostałaby podważona, gdyby art. 17 ust. 1 PrzewLotK był interpretowany jako wykluczający odszkodowanie za urazy psychiczne spowodowane takim wypadkiem, jeżeli nie są one związane z jakimkolwiek uszkodzeniem ciała. Sytuacja pasażera, który w wyniku wypadku doznał urazu psychicznego, może bowiem, w zależności od wagi wynikłej z tego szkody, okazać się porównywalna z sytuacją pasażera, który doznał uszkodzenia ciała. Trybunał uznał zatem, że art. 17 ust. 1 PrzewLotK pozwala na uzyskanie odszkodowania za uraz psychiczny spowodowany „wypadkiem” w rozumieniu tego postanowienia, który nie jest związany z „uszkodzeniem ciała” w rozumieniu tego postanowienia.

Przy czym TS podkreślił, że potrzebę sprawiedliwej rekompensaty należy pogodzić, jak wynika z piątego akapitu preambuły PrzewLotK, z potrzebą zachowania „sprawiedliwej równowagi interesów” przewoźników lotniczych i pasażerów (wyrok TS z 12.5.2021 r., Altenrhein Luftfahrt, C 70/20, pkt 36). Zatem przewoźnik lotniczy może ponosić odpowiedzialność, na podstawie art. 17 ust. 1 PrzewLotK, jedynie wówczas, gdy poszkodowany pasażer udowodni w sposób wystarczający pod względem prawnym, w szczególności za pomocą ekspertyzy medycznej i dokumentów potwierdzających leczenie medyczne, istnienie naruszenia jego integralności psychicznej, doznanego w wyniku „wypadku” w rozumieniu tego postanowienia, o takiej powadze lub intensywności, że wpływa ono na jego ogólny stan zdrowia, z uwzględnieniem w szczególności jego skutków psychosomatycznych, które nie ustąpi bez pomocy medycznej. Zdaniem TS taka wykładnia pozwala zarówno poszkodowanym pasażerom na uzyskanie sprawiedliwej rekompensaty, zgodnie z zasadą naprawienia szkody, jak i przewoźnikom lotniczym – chronić się przed mającymi znamiona oszustwa roszczeniami o odszkodowanie, nakładającymi na nich zbyt daleko idący obowiązek naprawienia szkody, trudny do określenia i obliczenia, który mógłby utrudnić, a nawet sparaliżować ich działalność gospodarczą (wyrok Niki Luftfahrt, pkt 40).

Reasumując TS orzekł, że art. 17 ust. 1 PrzewLotK należy interpretować w ten sposób, że za uraz psychiczny spowodowany u pasażera „wypadkiem” w rozumieniu tego postanowienia, który nie jest związany z „uszkodzeniem ciała” w rozumieniu tego postanowienia, powinno przysługiwać odszkodowanie w taki sam sposób jak za takie uszkodzenie ciała, pod warunkiem iż poszkodowany pasażer wykaże istnienie naruszenia jego integralności psychicznej o takiej powadze lub intensywności, że wpływa ono na jego ogólny stan zdrowia i nie ustąpi bez pomocy medycznej.

Wyrok TS z 20.10.2022 r., Laudamotion, C 111/21

Źródło: www.curia.eu

Opracowała: dr Ewa Skibińska - WPiA UKSW w Warszawie, ORCID: 0000-0003-4607-1448