Stan faktyczny
TW i jego żona posiadali potwierdzoną rezerwację na lot w dniu 20.3.2020 r. z lotniska na Wyspie Mauritius do Wiednia w ramach imprezy turystycznej. Lot miał być obsługiwany przez Austrian Airlines AG (dalej jako: AA). W dniu 18 marca AA odwołała ten lot w następstwie środków podjętych przez austriacki rząd w związku z pandemią COVID-19. Mimo że AA posiadała dane kontaktowe TW i jego małżonki, nie poinformowała ich o tym odwołaniu ani o prawach przysługujących im na podstawie art. 8 ust. 1 rozporządzenia (WE) Nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.2.2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów. Dopiero w dniu 19 marca zostali oni powiadomieni przez organizatora podróży o odwołaniu ich lotu powrotnego oraz o organizacji lotu repatriacyjnego przez austriackie ministerstwo w dniu 20 marca. W tym terminie nie odbywał się już żaden lot regularny. TW i jego żona zarejestrowali się na ów lot repatriacyjny. Z tego tytułu każde z nich musiało zapłacić opłatę w wysokości 500 euro. Ten lot repatriacyjny był obsługiwany przez AA. TW, działając w imieniu własnym i żony, wniósł o zasądzenie od AA na jego rzecz kwoty 1 tys. euro wraz z odsetkami, która to kwota odpowiada opłacie stanowiącej obowiązkowy udział w kosztach, jaką jego żona i on sam musieli zapłacić za lot repatriacyjny.
Stanowisko TS
1. „Zmiana planu podróży na porównywalnych warunkach do miejsca docelowego”
Na podstawie art. 5 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Nr 261/2004 w przypadku odwołania lotu obsługujący lot przewoźnik lotniczy powinien udzielić pasażerom, których to odwołanie dotyczy, pomocy zgodnie z art. 8 tego rozporządzenia. Z art. 8 ust. 1 wynika, że pasażerowie, których to odwołanie dotyczy, mają prawo wyboru pomiędzy trzema opcjami: albo zwrotem kosztów biletu na określonych warunkach oraz, w stosownych przypadkach, zorganizowaniem lotu powrotnego do pierwszego miejsca odlotu w najwcześniejszym możliwym terminie, albo zmianą planu podróży do ich miejsca docelowego na porównywalnych warunkach w najwcześniejszym możliwym terminie, albo wreszcie zmianą planu podróży na porównywalnych warunkach do ich miejsca docelowego w późniejszym, dogodnym dla nich terminie, z zastrzeżeniem dostępności wolnych miejsc.
Trybunał wskazał, że pojęcie „zmiana planu podróży” nie zostało zdefiniowane w rozporządzeniu Nr 261/2004. Zgodnie z jednolitym stanowiskiem TS w takich okolicznościach ustalenia znaczenia i zakresu tego pojęcia należy dokonywać zgodnie z jego zwyczajowym znaczeniem w języku potocznym, przy jednoczesnym uwzględnieniu kontekstu, w którym zostało ono użyte, i celów uregulowania, którego jest ono częścią (wyrok TS z 31.1.2013 r., McDonagh, C-12/11, EU:C:2013:43, pkt 28).
Trybunał stwierdził, że zwykłe znaczenie pojęcia „zmiany planu podróży” odsyła w sposób ogólny do koncepcji trasy alternatywnej do tej pierwotnie przewidzianej, w szczególności w odniesieniu do trasy lub rozkładu jazdy, która kończy się jednak w tym samym miejscu docelowym. W tym zakresie to pojęcie nie posiada żadnej szczególnej cechy, która ograniczałaby „zmianę planu podróży” w ramach oferty handlowej.
Z motywów 1 i 4 rozporządzenia Nr 261/2004 wynika, że główny cel tego rozporządzenia polega na zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony pasażerów (wyrok TS z 19.11.2009 r., Sturgeon i in., C-402/07 i C-432/07, EU:C:2009:716, pkt 44). W związku z tym TS stwierdził, że zaoferowanie „zmiany planu podróży”, w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004, nie może ograniczać się do zaproponowania przez obsługującego przewoźnika lotniczego pasażerowi lotniczemu przewiezienia go do miejsca docelowego lotem następującym po locie odwołanym przez tego przewoźnika. Taka oferta może obejmować inne loty, w tym loty łączone, obsługiwane ewentualnie przez innych przewoźników lotniczych należących lub nienależących do tego samego sojuszu lotniczego, przylatujących w krótszym terminie niż lot następujący po odwołanym locie (wyrok TS z 11.6.2020 r., Transportes Aéreos Portugueses, C-74/19, pkt 59).
Analizując kontekst, w jaki wpisuje się art. 8 ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004, rzecznik generalny stwierdził w pkt 23 i 24 opinii, że rozporządzenie Nr 261/2004 opiera się na art. 80 ust. 2 TWE (obecnie art. 100 ust. 2 TFUE), który pozwala prawodawcy Unii Europejskiej na ustanowienie odpowiednich przepisów dotyczących transportu lotniczego w ramach wspólnej polityki transportowej. Zatem, zdaniem TS, zakres stosowania tego rozporządzenia nie może zostać rozszerzony na loty niekomercyjne. Wykładnię tę potwierdza w szczególności motyw 4 rozporządzenia Nr 261/2004, który wyraźnie odnosi się do działalności przewoźników lotniczych na zliberalizowanym rynku. Zatem lot repatriacyjny nie ma charakteru komercyjnego, ponieważ jego organizacja wpisuje się, co do zasady, w kontekst środków pomocy konsularnej państwa. Rzecznik generalny podkreślił w pkt 34, 35 i 38 opinii, że warunki lotu repatriacyjnego mogą znacznie różnić się od warunków lotu komercyjnego, zarówno jeśli chodzi o warunki przyjęcia na pokład, jak i usługi na pokładzie. Przede wszystkim obsługujący przewoźnicy lotniczy nie mogą zaoferować swoim pasażerom lotu repatriacyjnego jako „zmiany planu podróży” w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004, ponieważ nie są oni uprawnieni do przyznania tym pasażerom prawa do przewiezienia ich w ramach tego lotu.
Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 1 lit. a) i art. 8 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, iż lot repatriacyjny zorganizowany przez państwo członkowskie w kontekście środka pomocy konsularnej w następstwie odwołania lotu nie stanowi „zmiany planu podróży na porównywalnych warunkach do miejsca docelowego” w rozumieniu art. 8 ust. 1 lit. b) tego rozporządzenia, która to zmiana powinna zostać zaoferowana pasażerowi, którego lot został odwołany, przez obsługującego przewoźnika lotniczego.
2. Prawo do zwrotu kosztów
Z wniosku prejudycjalnego wynika, że powództwo TW ma na celu zasądzenie od AA odszkodowania za szkodę, którą, poniósł on ze względu na konieczność zapłaty kwoty 1 tys. euro z tytułu obowiązkowego udziału w kosztach, aby móc skorzystać z dwóch miejsc na lot repatriacyjny. Powództwo to w zakresie, w jakim dotyczy szkody poniesionej przez TW, która powinna być oceniana indywidualnie. A posteriori i która ma swoje źródło w odwołaniu lotu, na który TW i jego żona mieli potwierdzoną rezerwację, zmierza do uzyskania dalszego odszkodowania w rozumieniu art. 12 ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004 (wyrok TS z 29.7.2019 r., Rusu, C-354/18, pkt 35, 36). Tymczasem, o ile z treści tego przepisu wynika, że to rozporządzenie stosuje się bez uszczerbku dla prawa pasażera do dalszego odszkodowania, o tyle, zdaniem TS, takie dodatkowe odszkodowanie powinno jednak opierać się na prawie krajowym lub międzynarodowym (wyrok Rusu, pkt 35, 36). Trybunał stwierdził, że art. 8 ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004 nie może być interpretowany w ten sposób, że pasażerowi, który w następstwie odwołania jego lotu powrotnego sam rejestruje się na lot repatriacyjny zorganizowany przez państwo członkowskie, przysługuje na podstawie tego rozporządzenia prawo do uzyskania od obsługującego przewoźnika lotniczego zwrotu dodatkowych kosztów, które ten pasażer musiał zapłacić w celu zarejestrowania się na ten lot. Jednak TS przyznał, Taki pasażer może jednak zasadnie dochodzić prawa do odszkodowania na podstawie kryteriów określonych w art. 8 i 9 rozporządzenia Nr 261/2004, w przypadku gdy obsługujący przewoźnik lotniczy nie wykonał obowiązków ciążących na nim na mocy tych przepisów (wyrok TS z 13.10.2011 r., Sousa Rodríguez i in., C-83/10, pkt 43, 44).
Trybunał wskazał, że art. 8 rozporządzenia Nr 261/2004, zatytułowany „Prawo do zwrotu należności lub zmiany planu podróży”, stanowi w ust. 1, iż pasażerowie mają prawo wyboru pomiędzy trzema możliwościami, które zostały tam wymienione. A mianowicie pomiędzy, zasadniczo, po pierwsze, zwrotem kosztów biletu i, w odpowiednim wypadku, lotem powrotnym do miejsca ich pierwotnego wylotu w najwcześniejszym możliwym terminie, po drugie, zmianą planu podróży na porównywalnych warunkach do ich miejsca docelowego na najwcześniejszy możliwy termin, oraz po trzecie, zmianą planu podróży na porównywalnych warunkach do ich miejsca docelowego na późniejszy, dogodny dla nich termin, z zastrzeżeniem dostępności wolnych miejsc. Artykuł ten przewiduje zatem wyraźnie jako alternatywę dla zmiany planu podróży zwrot kosztów biletu po cenie, za którą bilet został kupiony, za część lub części podróży, które nie odbyły się lub stały się zbędne w stosunku do pierwotnego planu podróży, pod warunkiem że bilet ten nie może zostać jeszcze zwrócony na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z 25.11.2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych. W związku z tym rzecznik generalny stwierdził w pkt 62 i 63 opinii, że jeżeli zmiana planu podróży okaże się niemożliwa w najwcześniejszym możliwym terminie lub w późniejszym terminie, który byłby odpowiedni dla danego pasażera, obsługujący przewoźnik lotniczy nie może zostać zwolniony z wynikającego z art. 8 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Nr 261/2004 obowiązku zwrotu kosztów biletu za część lub części podróży, które nie odbyły się lub stały się zbędne w stosunku do pierwotnego planu podróży. Jednak, pod warunkiem że nie można już zwrócić kosztów biletu na podstawie dyrektywy 2015/2302. Obowiązek udzielenia pomocy przewidziany w art. 8 ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004 zostałby bowiem pozbawiony skuteczności, gdyby nie było możliwe wyegzekwowanie jego przestrzegania, w odpowiednim przypadku w drodze wniesionego a posteriori powództwa o zwrot. Trybunał uznał, że taki obowiązek dokonania zwrotu jest ponadto zgodny z głównym celem rozporządzenia Nr 261/2004, który polega na zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony pasażerów.
Trybunał przypomniał, że spoczywający na obsługującym przewoźniku lotniczym obowiązek zaoferowania pasażerom, których lot został odwołany, różnych opcji, o których mowa w art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia, zakłada, iż dostarczy on tym pasażerom pełnej informacji dotyczącej praw wynikających z tego przepisu, tak aby mogli oni skutecznie wykonywać swoje prawa w przypadku odwołania lotu (wyrok TS z 21.12.2021 r., Azurair i in., C-146/20, C-188/20, C-196/20 i C-270/20, EU:C:2021:1038, pkt 99, 100). Takie prawo pasażerów do otrzymania informacji koniecznych dla dokonania skutecznego wyboru w oparciu o te informacje wyklucza jakikolwiek obowiązek aktywnego uczestniczenia przez nich w poszukiwaniu danych, jakie powinna zawierać propozycja obsługującego przewoźnika lotniczego (wyrok Rusu, pkt 55). Podobnie do tego ostatniego należy skuteczne informowanie pasażerów, gdy zmiana planu podróży nie jest możliwa.
Trybunał podkreślił, że obowiązek udzielenia pomocy na podstawie art. 8 rozporządzenia Nr 261/2004 ciąży na obsługującym przewoźniku lotniczym niezależnie od zdarzenia, które doprowadziło do odwołania lotu. Nawet w razie wystąpienia wyjątkowych okoliczności art. 5 ust. 3 tego rozporządzenia zwalnia bowiem obsługującego przewoźnika lotniczego wyłącznie z obowiązku wypłaty odszkodowania na podstawie art. 7 tego rozporządzenia (wyrok McDonagh, pkt 51). Rozporządzenie Nr 261/2004 nie zawiera żadnej wskazówki pozwalającej na uznanie, że dopuszcza ono poza „nadzwyczajnymi okolicznościami”, o których mowa w art. 5 ust. 3 tego rozporządzenia, oddzielną kategorię zdarzeń „szczególnie nadzwyczajnych”, które skutkowałyby zwolnieniem przewoźnika lotniczego ze wszystkich obowiązków, w tym z obowiązków wynikających z art. 8 omawianego rozporządzenia (wyrok McDonagh, pkt 30). Zdaniem TS odmienna wykładnia powodowałaby, że obsługujący lot przewoźnik lotniczy byłby zobowiązany do udzielenia pomocy na podstawie art. 8 ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004 pasażerom, którzy z powodu odwołania lotu znajdowaliby się w sytuacji ograniczonych niedogodności, podczas gdy pasażerowie tacy jak TW i jego żona, którzy znajdowaliby się w sytuacji szczególnie trudnej ze względu na brak jakiegokolwiek lotu komercyjnego, byliby tej pomocy pozbawieni (wyrok McDonagh, pkt 33). Pasażer, którego lot został odwołany, ma zatem prawo uzyskać równoważne odszkodowanie od obsługującego przewoźnika lotniczego w przypadku niewykonania przez niego obowiązku udzielenia pomocy wynikającego z art. 8 ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004, w tym obowiązku poinformowania. Pasażer ten może zatem powołać się przed sądem krajowym na niewykonanie przez obsługującego przewoźnika lotniczego, po pierwsze, obowiązku zwrotu kosztów biletu po cenie, za jaką został zakupiony, za część lub części podróży, które nie odbyły się lub które stały się zbędne w stosunku do pierwotnego planu podróży, a po drugie, obowiązku udzielenia pomocy, w tym obowiązku poinformowania, na podstawie art. 8 ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004, w celu uzyskania odszkodowania od obsługującego przewoźnika lotniczego (wyrok McDonagh, pkt 24). Odszkodowanie to będzie jednak ograniczone do tego, co w świetle okoliczności danego przypadku okaże się niezbędne, odpowiednie i rozsądne w celu złagodzenia skutków uchybienia, którego dopuścił się przewoźnik lotniczy (wyrok TS z 22.4.2021 r., Austrian Airlines, C-826/19, pkt 73).
Trybunał orzekł, że art. 8 ust. 1 rozporządzenia Nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, iż pasażerowi, który w następstwie odwołania lotu powrotnego sam rejestruje się na lot repatriacyjny zorganizowany przez państwo członkowskie w kontekście środka pomocy konsularnej i który jest zobowiązany z tego tytułu do zapłaty na rzecz tego państwa obowiązkowej opłaty stanowiącej udział w kosztach, nie przysługuje prawo do uzyskania zwrotu tych kosztów od obsługującego przewoźnika lotniczego na podstawie tego rozporządzenia. Natomiast taki pasażer może powołać się przed sądem krajowym na niewykonanie przez obsługującego przewoźnika lotniczego, po pierwsze, obowiązku zwrotu kosztów biletu po cenie, za jaką został zakupiony, za część lub części podróży, które nie odbyły się lub stały się zbędne w stosunku do pierwotnego planu podróży, a po drugie, obowiązku udzielenia pomocy, w tym obowiązku udzielenia informacji na podstawie art. 8 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia, w celu uzyskania odszkodowania od obsługującego przewoźnika lotniczego. Tego rodzaju odszkodowanie powinno jednak ograniczać się do tego, co w świetle okoliczności danego przypadku okaże niezbędne, odpowiednie i rozsądne w celu złagodzenia skutków uchybienia, którego dopuścił się przewoźnik lotniczy.
Wyrok TS z 8.6.2023 r., Austrian Airlines (Lot repatriacyjny), C-49/22
Opracowała: dr Ewa Skibińska - WPiA UKSW w Warszawie, ORCID: 0000-0003-4607-1448
