Roszczenie odszkodowawcze za nieruchomość, której własność z mocy prawa przeszła na gminę, przysługuje każdemu byłemu współwłaścicielowi z osobna, proporcjonalnie do przysługujących mu udziałów. Nie można więc uznać, że do wypłaty odszkodowania za całą nieruchomość wystarczyło wniesienie wniosku przez jednego z byłych współwłaścicieli. Czynności zachowawcze, o których mowa w art. 209 KC, mogą być podejmowane wyłącznie przez współwłaścicieli i nie obejmują działań dotyczących utraconej własności, inicjowanych przez byłych już współwłaścicieli.
Postępowanie administracyjne
Na mocy art. 73 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. z 1998 r. poz. 872; dalej: PWRefAdmU) zajęta pod drogę gminną nieruchomość należąca do rodzeństwa: J.K., B.P., E.J. i L.D. – spadkobierców małżeństwa A.P. i J.P., 1.1.1999 r. – stała się z mocy prawa własnością Miasta P. W art. 73 ust. 4 PWRefAdmU zastrzeżono, że odszkodowanie będzie ustalone i wypłacone według zasad i trybu określonych w przepisach o odszkodowaniach za wywłaszczone nieruchomości, na wniosek właściciela nieruchomości, złożony w okresie od 1.1.2001 r. do 31.12.2005 r. Po upływie tego okresu roszczenie wygasa. J.K. wystąpiła ze stosownym wnioskiem w 2005 r., a w 2009 r. przedłożyła do akt postępowania postanowienie SR w P. o nabyciu praw do spadku po rodzicach przez ich dzieci: J.K., B.P., E.J. i L.D.
W 2019 r. Wojewoda orzekł, że nieruchomość rodzeństwa, stanowiąca współwłasność, 1.1.1999 r. stała się z mocy prawa własnością Miasta P., a Starosta zdecydował o ustaleniu i wypłacie odszkodowania na rzecz J.K., B.P., E.J. i L.D. Burmistrz Miasta P. wniósł odwołanie, wskazując, że jedynie J.K. wniosła o wypłatę odszkodowania w ustawowo określonym terminie. Wojewoda uchylił decyzję organu I instancji i orzekł o odszkodowaniu wyłącznie na rzecz J.K., uznając, że roszczenia jej rodzeństwa wygasły.
Zarzuty skargi
J.K., B.P., E.J. i L.D. twierdzili w skardze, że J.K. od początku działała w imieniu swoim i jako pełnomocnik rodzeństwa, posiada bowiem pełnomocnictwo udzielone jej przez siostry i brata do sprawy spadkowej. J.K. dowodziła, że skoro organ I instancji prowadził postępowanie na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, to wiedział, że występowała w imieniu rodzeństwa. J.K. nie miała świadomości, że do akt tej sprawy powinna złożyć odrębne pełnomocnictwo. Twierdziła, że wystąpiła z wnioskiem jako domniemana współspadkobierczyni ustawowa po zmarłych rodzicach, zatem organ na podstawie art. 209 w zw. z art. 1035 KC powinien uznać, iż jej działania zmierzają do zachowania wspólnego prawa.
Orzeczenie WSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu oddalił skargę, stwierdzając, że art. 73 ust. 4 PWRefAdmU przewiduje prekluzję roszczeń odszkodowawczych za nieruchomości zajęte pod drogi publiczne. Warunkiem ustalenia i wypłaty odszkodowania jest złożenie wniosku w terminie od 1.1.2001 r. do 31.12.2005 r. Ponieważ B.P., E.J. i L.D. nie wystąpili z takim wnioskiem w ustawowo określonym terminie, ich roszczenia wygasły. Treść wniosku J.K. z 2005 r. jednoznacznie wskazuje, że nie wniosła go w imieniu pozostałych skarżących. W aktach sprawy nie ma też żadnego dokumentu, który sugerowałby, że miała pełnomocnictwo do działania w imieniu rodzeństwa. Jednocześnie sąd podkreślił, że złożenie wniosku w trybie art. 73 ust. 4 PWRefAdmU o wypłatę odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość nie jest sprawą mniejszej wagi w rozumieniu art. 33 § 4 KPA, w związku z tym nie można domniemywać istnienia pełnomocnictwa osoby bliskiej do jego wniesienia.
Stanowisko NSA
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną rodzeństwa. W uzasadnieniu wskazano, że treść wniosku z 2005 r. o wypłatę odszkodowania w sposób niebudzący żadnych wątpliwości wskazuje, iż J.K. składa go wyłącznie w imieniu własnym. Pismo nie zawiera jakiejkolwiek sugestii, że wniosek został złożony również w imieniu pozostałych skarżących. Do wniosku nie dołączono innych dokumentów, np. postanowienia spadkowego czy pełnomocnictw, które mogłyby wskazywać na inny zamiar wnioskodawczyni. Natomiast złożone później postanowienie SR w P. o nabyciu praw do spadku przez J.K. i pozostałych spadkobierców zostało wydane dopiero w 2009 r.
Z odesłania zawartego w art. 1035 KC wynika, że jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, to do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, w tym art. 209 KC. Na podstawie tej regulacji każdy ze współwłaścicieli nieruchomości może dokonywać wszelkich czynności i dochodzić roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Czynności zachowawcze obejmują czynności: faktyczne, prawne oraz procesowe, które służą szeroko pojmowanej ochronie wspólnego prawa. Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że konstrukcja ta opiera się na wzajemnej reprezentacji interesów jednych współwłaścicieli przez drugich, współwłaściciel podejmuje więc czynność zachowawczą nie w imieniu własnym, ale w interesie wszystkich. Kluczowe znaczenie dla możliwości zastosowania art. 209 KC ma rzeczywiste istnienie współwłasności określonej rzeczy. Tylko wówczas współwłaściciele mogą podejmować czynności zmierzające do zachowania wspólnego prawa. Nieruchomość, której dotyczy sprawa, była na dzień 31.12.1998 r. współwłasnością J.K., B.P., E.J. i L.D., jednak 1.1.1999 r. ta współwłasność ustała, bowiem z mocy prawa nieruchomość stała się własnością Miasta P. W konsekwencji wniosek o ustalenie i wypłatę odszkodowania został w 2005 r. złożony przez J.K. jako byłą współwłaścicielkę nieruchomości, więc art. 209 KC nie miał zastosowania. Roszczenie odszkodowawcze z art. 73 PWRefAdmU przysługiwało wówczas każdemu byłemu współwłaścicielowi z osobna, proporcjonalnie do przysługujących mu udziałów.
Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że w sprawie nie chodzi o wierzytelnością spadkową. Do spadku po zmarłych rodzicach należało prawo własności nieruchomości, jednak A.P i J.P. zmarli przed 31.12.1998 r., i to J.K., B.P., E.J. i L.D., a nie spadkodawcy, z mocy prawa utracili na rzecz Miasta P. prawo własności nieruchomości. W konsekwencji roszczenie o wypłatę odszkodowania na podstawie art. 73 PWRefAdmU powstało na rzecz byłych współwłaścicieli nieruchomości, a nie małżeństwa P. Jak wyjaśniono, gdyby A.P. i J.P. byli właścicielami nieruchomości 31.12.1998 r., wówczas to oni 1.1.1999 r. zostaliby pozbawieni prawa własności. W tej sytuacji po ich późniejszej śmierci w skład spadku nie wchodziłoby prawo własności nieruchomości, a wierzytelność spadkowa obejmująca roszczenie o ustalenie i wypłatę odszkodowania. Taka sytuacja nie miała jednak miejsca w tej sprawie.
Wyrok NSA z 28.7.2022 r., I OSK 1914/21
