Odmawiając dokonania w akcie urodzenia dziecka wzmianki o adopcji na podstawie orzeczenia sądu państwa obcego, z uwagi na fakt, że uznanie tego orzeczenia byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, kierownik Urzędu Stanu Cywilnego nie wydaje decyzji administracyjnej, tylko pisemnie powiadamia wnioskodawców. Weryfikacja zgodności z prawem takiego działania kierownika USC należy do właściwości sądów powszechnych i następuje w postępowaniu, o którym mowa w art. 1148 KPC – wynika z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Wniosek o wpis wzmianki o adopcji w akcie urodzenia
Posiadające obywatelstwo polskie oraz szwedzkie M.K. i D.S. zawarły w Szwecji związek małżeński. Jedna z kobiet jest matką biologiczną małoletniej D.K. a dane biologicznego ojca dziecka są nieznane. Po ślubie druga z kobiet wystąpiła o przysposobienie dziecka, a szwedzki Sąd Rejonowy w N. wyraził zgodę na adopcję. D.S. oraz M.K. – działająca w imieniu małoletniej córki, wystąpiły do USC w G. o dołączenie wzmianki dodatkowej o przysposobieniu w polskim akcie Urodzenia D.K. Wnioskodawczynie wskazały, że na skutek orzeczenia szwedzkiego sądu, D.K. została uznana za ich wspólne dziecko, zaś dokonanie wzmianki ma na celu zabezpieczenie praw małoletniej oraz odzwierciedlenie faktycznej sytuacji rodziny.
Zastępca Kierownika USC w G. odmówił wpisania do aktu urodzenia D.K. wzmianki. W uzasadnieniu pisma wskazano, że uznanie postanowienia szwedzkiego sądu o przysposobieniu i dołączenie do polskiego aktu urodzenia wzmianki o adopcji jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP oraz z regulacjami zawartymi w KRO, które określają kwestie związane z pochodzeniem dziecka. Z przepisów tych wynika, że matką dziecka jest kobieta, która je urodziła, zaś przepisy dotyczące ojcostwa, niezależnie od sposobu jego ustalenia, zawsze jako ojca dziecka wskazują mężczyznę. Jednocześnie organ wskazał, że o ustalenie czy orzeczenie podlega uznaniu na podstawie art. 1148 KPC można wystąpić do sądu powszechnego.
M.K. i D.S. wniosły odwołanie, jednak Wojewoda stwierdził jego niedopuszczalność uznając, że dotyczy zawiadomienia, czyli czynności niebędącej decyzją administracyjną. W ocenie organu wynika to wprost z art. 108 ust. 4 ustawy z 28.11.2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (t. jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 1681; dalej jako: PrASC), który stanowi lex specialis w stosunku do ogólnej zasady określonej w art. 2 ust. 6 PrASC, czyli wymogu wydania decyzji administracyjnej przez organ.
Orzeczenie WSA
Na skutek skargi M.K. i D.S. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku uchylił zaskarżone postanowienie. W ocenie Sądu z obowiązujących przepisów wynika, że odmowa dołączenia wzmianki dodatkowej do aktu urodzenia następuje w drodze decyzji administracyjnej. Pismo Zastępcy Kierownika USC w G. rozstrzyga indywidualną sprawę administracyjną co do istoty, organ w imperatywny sposób orzekł bowiem o odmowie wpisania do aktu urodzenia D.K. wzmianki dodatkowej o przysposobieniu. Odwołanie M.K. i D.S. powinno więc zostać rozpoznane merytorycznie.
W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, że art. 1148 KPC w żaden sposób nie wyklucza prawa strony do weryfikacji zgodności z prawem działań organu w administracyjnym toku instancji, czyli w drodze odwołania, a następnie skargi do sądu administracyjnego. Zgodnie z art. 1148 § 1 KPC każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić do sądu powszechnego z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie sądu państwa obcego podlega albo nie podlega uznaniu. Postępowanie cywilne w tym zakresie można zatem wszcząć w każdym czasie i nie jest ono koniecznym warunkiem uznania orzeczenia zagranicznego przez organ administracji publicznej.
Stanowisko NSA
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok i oddalił skargę uznając, że kierownik USC odmawia dołączenia, na podstawie orzeczenia sądu państwa obcego, wzmianki dodatkowej do aktu urodzenia ze względu na zaistnienie jednej z przeszkód do uznania zagranicznego orzeczenia wymienionej w art. 1146 § 1 pkt 1–7 KPC w formie pisma, które nie stanowi decyzji administracyjnej. W uzasadnieniu wyroku wyjaśniono, że obecnie obowiązujące przepisy przewidują, co do zasady, uznawanie orzeczeń sądów zagranicznych z mocy prawa, chyba że zachodzą przeszkody określone w art. 1146 KPC. O tym, czy rozstrzygnięcie podlega uznaniu, każdorazowo decyduje organ krajowy, przed którym pojawił się problem skuteczności obcego orzeczenia. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy uznanie było już przedmiotem oceny sądu powszechnego w ramach postępowania, o którym mowa w art. 1148 i n. KPC. Wówczas organ jest związany postanowieniem polskiego sądu.
W przypadku niestwierdzenia przeszkód z art. 1146 KPC, kierownik USC dokonuje czynności materialno-technicznej, czyli dołączenia wzmianki do aktu stanu cywilnego. Jeżeli jednak kierownik USC uzna, że w danej sprawie zachodzi jedna z negatywnych przesłanek uznania zagranicznego orzeczenia wymienionych w art. 1146 § 1 pkt 1–7 KPC, wówczas na podstawie art. 108 ust. 4 PrASC powinien zawiadomić o tym zainteresowanego w formie pisemnej, bez wydawania decyzji administracyjnej. Przepis ten zobowiązuje również do poinformowania wnioskodawcy o prawie wystąpienia w trybie art. 1148 KPC do sądu powszechnego o rozstrzygnięcie, czy orzeczenie organu państwa obcego podlega albo nie podlega uznaniu. Postępowanie Zastępcy Kierownika USC w tej sprawie było więc prawidłowe.
Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że zgodnie z ogólną zasadą zawartą w art. 2 ust. 6 PrASC odmowa dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego następuje w formie decyzji administracyjnej. Jednak art. 108 ust. 4 PrASC jest przepisem szczególnym przewidującym odmienną formę działania kierownika USC – pisemne powiadomienie stron wraz z informacją o prawie do złożenia wniosku o stosowne rozstrzygnięcie do sądu powszechnego. Taką formę działania przewidziano również w art. 64 i 89 PrASC w przypadkach dotyczących uznawania ojcostwa i zawierania małżeństw. Jak podkreślono, że wszystkie te przepisy dotyczą sytuacji, w których istota problemu dotyczy zagadnień z zakresu prawa cywilnego lub rodzinnego i opiekuńczego zastrzeżonych do kompetencji sądów powszechnych.
W ocenie NSA nie można uznać, że racjonalny ustawodawca przewidział we wskazanych wyżej przypadkach dwie odrębne drogi kwestionowania działań kierownika USC – jedną administracyjną i sądowoadministracyjną, poprzez wniesienie odwołania, a następnie skargi do sądu administracyjnego, a drugą polegającą na złożeniu wniosku do sądu powszechnego. Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił uwagę na możliwe problemy wynikające ze związania orzeczeniem sądu. Zaakceptowanie poglądu Sądu I instancji mogłoby doprowadzić do sytuacji, w której na skutek odwołania od odmownej decyzji kierownika USC, a następnie skargi do sądu administracyjnego w sprawie zostałby wydany wyrok. Jednocześnie strona mogłaby złożyć do sądu powszechnego wniosek w trybie art. 1148 KPC o ustalenie, czy orzeczenie sądu państwa obcego podlega albo nie podlega uznaniu. Niewykluczone, że orzeczenia sądu administracyjnego i sądu powszechnego byłyby odmienne, powstałby również problem, które z nich jest wiążące w danej sprawie. Możliwość wydania orzeczenia w tej samej sprawie cywilnej przez sąd powszechny oraz sąd administracyjny doprowadziłaby zatem do chaosu prawnego i niepewnej sytuacji prawnej jednostki.
Wyrok NSA z 4.10.2022 r., II OSK 3373/19
