Po odmowie przywrócenia terminu do wniesienia sprzeciwu od orzeczenia o odmowie przyznania prawa pomocy sąd powinien ponownie pouczyć stronę działającą bez profesjonalnego pełnomocnika o obowiązku uiszczenia wpisu od skargi oraz skutkach zaniedbania w tym zakresie – wynika z postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Postępowanie przed sądem I instancji
R.D. wniósł wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez zwolnienie od kosztów sądowych, jednak referendarz sądowy odmówił jego uwzględnienia. Przesyłkę zwierającą odpis postanowienia, zgodnie z art. 73 § 4 ustawy z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 329; dalej jako: PostAdmU), uznano za doręczoną. Następnie skarżący został wezwany do wykonania prawomocnego zarządzenia Przewodniczącego Wydziału o wezwaniu do uiszczenia wpisu sądowego w wysokości 9 tys. zł, w terminie 7 dni, pod rygorem odrzucenia skargi. Ponieważ wpis nie został uiszczony Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odrzucił skargę R.D. na decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w W.
R.D. wniósł zażalenie wyjaśniając, że odrzucenie skargi jest bezpodstawne. Po otrzymaniu wezwania do wykonania zarządzenia Przewodniczącego Wydziału wystosował do Sądu pismo, w którym wskazał, że nie został rozpoznany jego wniosek o przyznanie prawa pomocy. Gdy został poinformowany o stanie sprawy, w tym o uznaniu przesyłki do niego adresowanej za doręczoną w trybie tzw. doręczenia zastępczego, bezzwłocznie złożył wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu od postanowienia referendarza sądowego. Następnie R.D. wniósł zażalenie na postanowienie WSA w Warszawie o odmowie przywrócenia terminu a niezwłocznie po oddaleniu przez NSA tego środka zaskarżenia udał się do Biura Obsługi Interesantów WSA w Warszawie w celu uzyskania informacji co do trybu postępowania w sprawie wpłaty wpisu od skargi. R.D. twierdził, że został poinformowany, iż wpis należy uiścić dopiero po ponownym wezwaniu z Sądu. Wbrew tej informacji, zamiast wezwania do uiszczenia wpisu, otrzymał postanowienie o odrzuceniu skargi, co pozbawiło go prawa do merytorycznego rozpoznania istoty sprawy.
Stanowisko NSA
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania WSA w Warszawie. W uzasadnieniu podkreślono, że warunkiem odrzucenia skargi na podstawie art. 220 § 3 PostAdmU jest jednoznaczne ustalenie, iż doszło do uchybienia wskazanego przez sąd terminu do uiszczenia wpisu od skargi. Sąd I instancji nie wyjaśnił jednak, czy bieg terminu do wniesienia wpisu od skargi rozpoczął się po doręczeniu wezwania do wykonania zarządzenia o wezwaniu do uiszczenia wpisu oraz, czy złożenie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu od postanowienia referendarza sądowego zawiesiło lub przerwało bieg tego terminu. W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia w żaden sposób nie odniesiono się także do tego, czy i jaki wpływ na bieg terminu do uiszczenia wpisu od skargi miało wydanie postanowienia WSA w Warszawie o odmowie przywrócenia terminu do wniesienia sprzeciwu oraz oddalenie przez NSA zażalenia na to postanowienie.
Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że zgodnie z art. 6 PostAdmU sąd administracyjny powinien udzielać stronom występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych oraz pouczać o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań. W ocenie NSA w tym przypadku realizacja obowiązków sądu powinna polegać m.in. na ponownym pouczeniu strony występującej bez profesjonalnego pełnomocnika o obowiązku uiszczenia wpisu od skargi po oddaleniu przez NSA zażalenia na postanowienie WSA w Warszawie o odmowie przywrócenia terminu do wniesienia sprzeciwu od postanowienia referendarza sądowego o odmowie przyznania prawa pomocy oraz skutkach zaniedbania w tym zakresie. Sytuacja procesowa jaka zaistniała w rozpoznawanej sprawie dla strony, która nie korzysta z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, może być niejasna i wywoływać usprawiedliwione wątpliwości. W szczególności należy uwzględnić fakt, że do odrzucenia skargi doszło ponad rok po wezwaniu do wykonania zarządzenia o wezwaniu do uiszczeniu wpisu. W orzecznictwie sądów administracyjnych uznaje się, że po rozpatrzeniu każdego zażalenia skarżący powinien być wzywany do uiszczenia wpisu. Takie postępowanie sądu ma na celu ułatwienie działania stronie niemającej wiedzy z zakresu regulacji PostAdmU. Kolejne wezwanie o wpis skierowane do skarżącego nie otwiera mu nowej drogi do wnoszenia zażaleń, tylko przypomina o obowiązku uiszczenia wpisu, gdyż zarządzenie o wezwaniu do uiszczenia wpisu stało się prawomocne (zob. postanowienie NSA z 10.2.2021 r., II FZ 438/20, Legalis). Dlatego WSA w Warszawie ponownie rozpoznając sprawę powinien w pierwszej kolejności rozważyć kiedy upłynął termin do wniesienia wpisu od skargi. A następnie ocenić, czy wezwanie skarżącego do wykonania zarządzenia o wezwaniu do uiszczenia wpisu od skargi, uwzględniając sekwencję zdarzeń, które miały miejsce po tej dacie, stanowiło dostateczną podstawę do przyjęcia, że mimo prawidłowego wezwania skarżący nie uiścił należnego wpisu.
Postanowienie NSA z 22.2.2022 r., II GZ 21/22
