Stan faktyczny
ZG, rezydent belgijski, posiada rachunek bankowy wraz kartą debetową w Beobank SA w Belgii.
Podczas pobytu w Walencji ZG dokonał płatności w wysokości 100 EUR o godzinie 0.35 za pomocą karty debetowej w lokalu, którego dokładny charakter jest kwestionowany przez strony w postępowaniu głównym. Następnie dokonano dwóch innych płatności za pomocą tej karty i w tym samym terminalu płatności mobilnych, w wysokości 991 EUR o godz. 1.35 i 993 EUR o godz. 2.06. Czwarta płatność, w wysokości 994 EUR, została dokonana o godzinie 2.35, lecz spotkała się z odmową. ZG nie kwestionuje pierwszej płatności, lecz płatności drugą i trzecią (dalej jako: sporne płatności), uważając się za ofiarę oszustwa, ułatwionego przez podanie narkotyków. W konsekwencji ZG żądał, poza wypłatą odszkodowania w wysokości 500 EUR, zwrotu kwot spornych płatności (tj. 1984 EUR), uważając je za „nieautoryzowane”, na podstawie belgijskiego prawa. Beobank kwestionuje okoliczności faktyczne opisane przez ZG i odmawia dokonania zwrotu, uznając, że te transakcje były autoryzowane lub przynajmniej że ZG dopuścił się „rażącego niedbalstwa”.
Rozpatrujący tę sprawę sąd wskazywał, że Beobank podał jedynie cyfrowe oznaczenie terminalu i jego geolokalizację, informując o tożsamości odbiorcy spornych płatności jedynie poprzez wskazanie: „COM SU VALENCIA ESP”. Natomiast Beobank twierdził, że to hiszpańska instytucja bankowa odbiorcy tych płatności odmawia przekazania informacji identyfikujących.
Wątpliwości sądu odsyłającego dotyczyły oceny, czy sporne płatności były autoryzowane, w tym w odniesieniu do środków organizacji postępowania, jakie ewentualnie należy podjąć w tym kontekście, poznanie charakteru i zakresu informacji, jakie dostawca usług płatniczych danego płatnika powinien mu dostarczyć na podstawie art. 47 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13.11.2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego.
Stanowisko TS
Przepis art. 47 ust. 1 dyrektywy 2007/64 przewiduje, że po obciążeniu rachunku płatnika kwotą indywidualnej transakcji płatniczej lub, w przypadku gdy płatnik nie korzysta z rachunku płatniczego, po otrzymaniu zlecenia płatniczego dostawca usług płatniczych tego płatnika bez zbędnej zwłoki dostarcza mu, w sposób określony w art. 41 ust. 1 tej dyrektywy, szereg określonych informacji. Aby spełnić ten wymóg, dostawca usług płatniczych danego płatnika jest zobowiązany do przekazania, zgodnie z przepisem art. 47 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2007/64, informację umożliwiającą płatnikowi zidentyfikowanie transakcji płatniczej i „w stosownych przypadkach, informacje dotyczące odbiorcy”.
Pojęcie „odbiorcy” zostało zdefiniowane w art. 4 pkt 8 dyrektywy 2007/64 jako osoba fizyczna lub prawna będąca zamierzonym odbiorcą środków stanowiących przedmiot transakcji płatniczej. Tymczasem TS stwierdził, że „informacje”, które należy dostarczyć na podstawie art. 47 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2007/64 w odniesieniu do odbiorcy danej transakcji płatniczej, nie zostały doprecyzowane w tej dyrektywie. W szczególności treść tego ostatniego przepisu nie pozwala na ustalenie, jak zauważył sąd odsyłający, czy obowiązek dostarczenia tych informacji stanowi obowiązek starannego działania, czy obowiązek osiągnięcia rezultatu, i to w szczególności ze względu na zawarte w nim sformułowanie „w stosownych przypadkach”.
Z art. 86 ust. 1 dyrektywy 2007/64 wynika, że dokonuje ona pełnej harmonizacji, która uniemożliwia państwom członkowskim utrzymanie w mocy lub wprowadzenie przepisów innych niż te zawarte w tej dyrektywie, chyba że ta dyrektywa stanowi inaczej. Jednak nie ma to miejsca w przypadku obowiązków informacyjnych przewidzianych w jej art. 47 ust. 1. W motywie 21 owej dyrektywy uściślono, że państwa członkowskie nie mogą przyjmować przepisów dotyczących informowania innych niż przepisy ustanowione w tej dyrektywie. Z uwagi na tę pełną harmonizację TS uznał, że obowiązki informacyjne przewidziane w art. 47 ust. 1 dyrektywy 2007/64 stanowią w sposób konieczny obowiązki, które państwa członkowskie powinny wykonać bez możliwości odstąpienia od nich, a nawet bez możliwości ich złagodzenia poprzez zakwalifikowanie ich jako obowiązków starannego działania, a nie jako obowiązków osiągnięcia rezultatu. Trybunał stwierdził, że wykładnia systemowa art. 47 nie pozwala uznać, że przewidując obowiązki, które dokładnie wskazują działania, jakie należy podjąć, prawodawca Unii zmierzał wyłącznie do tego, aby podjęte zostały starania w tym zakresie, a nie do ustalenia konkretnych rezultatów, jakie należy osiągnąć. Zdaniem TS powyższy wniosek potwierdza okoliczność, że niektóre przepisy dyrektywy 2007/64 są sformułowane w sposób, z którego jasno wynika, iż podjęcie starań wystarczy do spełnienia wymogów ustanowionych w tych przepisach. Jest tak w szczególności w przypadku art. 74 ust. 2 akapit drugi tej dyrektywy lub jej art. 75 ust. 1 akapit czwarty, zgodnie z którymi dostawca usług płatniczych płatnika powinien „dążyć” do odzyskania środków lub do odnalezienia śladu niewykonanej lub wadliwie wykonanej transakcji płatniczej. Zatem można domniemywać, że prawodawca Unii posłużyłby się analogicznymi sformułowaniami w art. 47 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy, gdyby samo podjęcie starań w celu dostarczenia płatnikowi informacji dotyczących odbiorcy płatności miało być wystarczające do wypełnienia obowiązku przewidzianego w tym przepisie.
Co się tyczy sformułowania „w stosownych przypadkach”, zawartego w art. 47 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2007/64, TS stwierdził, że z uwagi na przedstawione powyżej rozważania sformułowanie to nie może być rozumiane w ten sposób, że dostawca usług płatniczych powinien przekazać płatnikowi informacje umożliwiające identyfikację odbiorcy transakcji płatniczej tylko wtedy, gdy po podjęciu starań w tym względzie sam dysponuje tymi informacjami. Przeciwnie, to sformułowanie należy rozumieć jako oznaczające w tym kontekście, że informacje dotyczące odbiorcy transakcji płatniczej, które dostawca usług płatniczych musi dostarczyć danemu płatnikowi po obciążeniu rachunku tego płatnika kwotą transakcji płatniczej lub w terminie uzgodnionym na podstawie art. 47 ust. 2 tej dyrektywy, obejmują informacje, którymi dysponuje lub powinien dysponować ten dostawca usług płatniczych, zgodnie z prawem UE.
W ocenie TS powyższa wykładnię potwierdza cel realizowany przez dyrektywę 2007/64, jak wynika z jej motywów 1, 21, 23, 40 i 43, który polega w szczególności na zapewnieniu, w trosce o prawidłowe funkcjonowanie jednolitego rynku usług płatniczych, aby użytkownicy tych usług mogli łatwo zidentyfikować transakcje płatnicze, dysponując „takim samym, wysokim poziomem zrozumiałych informacji”, zarówno niezbędnych, jak i wystarczających, dotyczących zarówno umowy o usługę płatniczą, jak i samych transakcji płatniczych, proporcjonalnych do potrzeb tych użytkowników oraz przekazywanych w standardowy sposób, i to w celu, z jednej strony, zapewnienia w pełni zintegrowanego i zautomatyzowanego przetwarzania danych transakcji, a z drugiej strony, poprawy wydajności i szybkości płatności (wyrok TS z 21.3.2019 r., Tecnoservice Int., C-245/18, pkt 28). Dyrektywa 2007/64 miała zatem na celu ustanowienie wysokiego „standardu” w odniesieniu do informacji, jakie dostawcy usług płatniczych są zobowiązani przekazywać użytkownikom. W celu spełnienia tych wymogów informacje, jakich dostawca usług płatniczych powinien dostarczyć danemu płatnikowi na podstawie art. 47 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2007/64, zdaniem TS, powinny być wystarczająco precyzyjne i istotne. W przeciwnym razie płatnik ten nie byłby bowiem w stanie na podstawie tych informacji zidentyfikować w sposób pewny danej transakcji płatniczej. Co więcej, dostarczenie innych informacji wymaganych w art. 47 ust. 1 tej dyrektywy, takich jak kwota danej transakcji, data waluty lub jej otrzymania, a także, w zależności od przypadku, zastosowane opłaty i kurs wymiany walut, nie miałoby znaczenia dla owego płatnika, ponieważ nie byłby on w stanie powiązać tych informacji z określoną transakcją płatniczą. Otóż w zakresie, w jakim „informacja umożliwiająca płatnikowi zidentyfikowanie każdej transakcji płatniczej”, o której mowa w pierwszej części zdania art. 47 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2007/64, składa się z kombinacji liter lub liczb, których wybór odpowiada zasadniczo potrzebom informatycznym, w związku z czym ta informacja, jakkolwiek nadaje się do zintegrowanego i zautomatyzowanego przetwarzania, nie umożliwia danemu płatnikowi powiązania danego odniesienia z określoną transakcją płatniczą, dostawca usług płatniczych danego płatnika powinien koniecznie dostarczyć temu płatnikowi, w ramach elementu dodatkowego zawartego w drugiej części zdania art. 47 ust. 1 lit. a), a mianowicie „informacje dotyczące odbiorcy”, informacji niezbędnych do pełnego spełnienia wymogów wynikających z tego przepisu.
Trybunał przypomniał, że zgodnie z motywem 27 dyrektywy 2007/64 sposób, w jaki dany dostawca usług płatniczych był zobowiązany do dostarczenia wymaganych informacji użytkownikowi tych usług, powinien uwzględniać w szczególności jego potrzeby. Ponadto, jak wskazano w motywie 46 dyrektywy 2007/64, to dostawca usług płatniczych danego płatnika udostępnia system płatności, podejmuje działania w celu odzyskania niewłaściwie przekazanych lub mylnie przypisanych środków i w większości przypadków podejmuje decyzję o pośrednikach uczestniczących w wykonywaniu transakcji płatniczej. Ta kontrola, którą sprawuje on na poszczególnych etapach realizacji transakcji płatniczej, umożliwia mu również zwrócenie się do pośredników o dostarczenie mu odpowiednich informacji na temat danego odbiorcy, w szczególności gdy – jak w niniejszym przypadku – transakcja płatnicza jest inicjowana za pośrednictwem infrastruktury technicznej należącej do takiego pośrednika. Ponadto, jak wskazano również w motywie 46 dyrektywy 2007/64, co do zasady, można oczekiwać, że instytucja pośrednicząca, zwykle organ „neutralny”, taki jak bank centralny lub izba rozliczeniowa, przekazująca kwotę płatności od wysyłającego do otrzymującego dostawcy usług płatniczych, zachowa dane dotyczące rachunku i będzie w stanie je przedstawić, kiedy tylko pojawi się taka potrzeba.
Reasumując TS orzekł, że art. 47 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, iż dostawca usług płatniczych płatnika jest zobowiązany przekazać temu płatnikowi informacje umożliwiające identyfikację osoby fizycznej lub prawnej, która uzyskała korzyść w związku z transakcją płatniczą obciążającą rachunek tego płatnika, a nie tylko informacje, którymi w odniesieniu do tej transakcji płatniczej ten dostawca dysponuje po dołożeniu wszelkich starań.
Wyrok TS z 16.3.2023 r., Beobank, C-351/21
Opracowała: dr Ewa Skibińska - WPiA UKSW w Warszawie, ORCID: 0000-0003-4607-1448
