Stan faktyczny
TB jest osobą fizyczną, która w swoich sklepach internetowych sprzedaje artykuły dekoracyjne. W ramach prowadzonej działalności sprzedaje ona maszynowo produkowane przez siebie reprodukcje obrazów A, B i C. Każdy z tych obrazów zawiera nieskomplikowaną grafikę składającą się z kilku kolorów i figur geometrycznych oraz krótkie zdania, np. „Nie ma ludzi idealnych a jednak jestem”. TB podnosi, że jest twórcą tych obrazów, które w jej ocenie są „utworami” w rozumieniu prawa autorskiego.
Reprodukcje tych obrazów są wprowadzane do sprzedaży przez Castoramę Polska sp. z o.o. (dalej jako: CP) i Knor sp. z o.o. nie wskazują autora, ani pochodzenia danego produktu. Ponadto, TB nie wyraziła zgody na ich sporządzenie ani na ich sprzedaż przez te spółki.
Sąd odsyłający powziął wątpliwości, czy na podstawie art. 8 ust. 1 dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.4.2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (Dz.Urz. UE L z 2004 r. Nr 157, s. 45), w postępowaniu w sprawie żądania udzielenia informacji, przysługiwanie zainteresowanemu praw własności intelektualnej, powołanych na poparcie tego żądania, powinno zostać stwierdzone, czy też jedynie „uprawdopodobnione”? Przepis ten został transponowany w art. 479113 KPC.
Stanowisko TS
Poprzez dyrektywę 2004/48 prawodawca Unii zamierzał zapewnić wysoki poziom ochrony własności intelektualnej na rynku wewnętrznym (wyrok TS z 18.12.2019 r., IT Development, C-666/18, pkt 38) i dokonać minimalnej harmonizacji w odniesieniu do egzekwowania praw własności intelektualnej w ogólności (wyrok TS z 9.7.2020 r., Constantin Film Verleih, C-264/19, pkt 36).
Zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2004/48 państwa członkowskie zapewniają, że w kontekście postępowania sądowego dotyczącego naruszenia prawa własności intelektualnej oraz w odpowiedzi na uzasadnione i proporcjonalne żądanie powoda, właściwe organy sądowe mogą nakazać przedstawienie informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług naruszających prawo własności intelektualnej przez naruszającego lub jakąkolwiek inną osobę, u której stwierdzono posiadanie na skalę handlową towarów naruszających prawo. Trybunał stwierdził, że na podstawie tylko treści tego przepisu nie można stwierdzić, iż przewiduje on obowiązek wykazania przez powoda, że przysługuje mu dane prawo własności intelektualnej.
Na mocy art. 4 dyrektywy 2004/48 osoby uprawnione do występowania o zastosowanie środków, procedur i środków naprawczych przewidzianych w rozdziale II tej dyrektywy, muszą należeć do jednej z czterech kategorii osób lub organizacji wymienionych w lit. a)–d) tego artykułu. Kategorie te obejmują, po pierwsze, właścicieli praw własności intelektualnej, zgodnie z przepisami odpowiedniego prawa; po drugie, wszystkie inne osoby uprawnione do stosowania tych praw, zwłaszcza licencjobiorców, w zakresie dozwolonym przez przepisy odpowiedniego prawa i zgodnie z nimi; po trzecie, organizacje zbiorowego zarządzania prawami własności intelektualnej i które są uznane za uprawnione do reprezentowania właścicieli praw własności intelektualnej, w zakresie dozwolonym przez przepisy odpowiedniego prawa i zgodnie z nimi; i po czwarte, profesjonalne organizacje zrzeszające pełnomocników, uznane za posiadające prawo do reprezentowania właścicieli praw własności intelektualnej, w zakresie dozwolonym przez przepisy odpowiedniego prawa i zgodnie z nimi. Ze względu na to, że art. 4 lit. a) dyrektywy 2004/48 odnosi się do „właścicieli praw własności intelektualnej”, zdaniem TS, ten przepis można rozumieć w ten sposób, iż w ramach stosowania art. 8 tej dyrektywy powód powinien wykazać, że rzeczywiście jest właścicielem danego prawa własności intelektualnej.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS przy dokonywaniu wykładni unijnego przepisu należy uwzględniać nie tylko jego treść, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część ten przepis stanowi (wyrok TS z 22.12.2022 r., Quadrant Amroq Beverages, C-332/21, pkt 42).
Odnosząc się do kontekstu dyrektywy 2004/48 w zakresie standardu dowodowego wymaganego do celów stosowania „środków, procedur i środków naprawczych” przewidzianych w rozdziale II dyrektywy 2004/48, Trybunał wskazał, że dla celów złożenia wniosku o przedstawienie dowodów przez stronę przeciwną wnioskodawca powinien przedstawić „należyte (racjonalnie) dostępne dowody wystarczające do poparcia jego roszczeń” (art. 6 tej dyrektywy). Artykuł 7 dyrektywy 2004/48 wymaga, aby dla celów złożenia wniosku o zastosowanie środków tymczasowych służących zabezpieczeniu dowodów wnioskodawca przedstawił „należyte (racjonalnie) dostępne dowody uzasadniające jego roszczenie z tytułu naruszenia jego prawa własności intelektualnej”. Ponadto, art. 9 tej dyrektywy, odnoszący się do środków tymczasowych i zabezpieczających, przewiduje w ust. 3, że organy sądowe mają prawo żądania od wnioskodawcy dostarczenia „wszelkich należytych (racjonalnie) dostępnych dowodów, które upewniłyby je w wystarczającym stopniu, że wnioskodawca jest posiadaczem praw i to prawo wnioskodawcy jest naruszane lub takie naruszenie wkrótce nastąpi”.
Z motywów 10 i 13 dyrektywy 2004/48 wynika, że jej celem jest zbliżenie systemów prawnych państw członkowskich w zamiarze zapewnienia wysokiego, równoważnego i jednakowego poziomu ochrony własności intelektualnej. Przepisy tej dyrektywy służą uregulowaniu wszystkich aspektów związanych z prawami własności intelektualnej, które są nierozłącznie związane, po pierwsze, z egzekwowaniem tych praw, a po drugie, z ich naruszaniem, poprzez ustanowienie skutecznych środków prawnych służących zapobieganiu naruszeniom, spowodowaniu ich zaprzestania lub zadośćuczynieniu za każde naruszenie istniejącego prawa własności intelektualnej (wyrok IT Development, pkt 38, 40).
Trybunał podkreślił, że przewidziane w art. 8 ust. 1 dyrektywy 2004/48 postępowanie o udzielenie informacji na rzecz właściciela praw własności intelektualnej stanowi postępowanie o charakterze odrębnym (wyrok TS z 17.6.2021 r., M.I.C.M., C-597/19, pkt 81, 82).
Zgodnie z orzecznictwem TS w celu zagwarantowania wysokiego poziomu ochrony własności intelektualnej należy odrzucić wykładnię, która uznawałaby, że przewidziane w art. 8 ust. 1 dyrektywy 2004/48 prawo do informacji przysługuje wyłącznie w ramach postępowania mającego na celu stwierdzenie naruszenia prawa do własności intelektualnej. Zdaniem TS, zagwarantowanie takiego poziomu ochrony byłoby zagrożone, gdyby nie było możliwe skorzystanie z prawa do informacji również w ramach odrębnego postępowania wszczętego po prawomocnym zakończeniu postępowania sądowego, w którym stwierdzono naruszenie prawa własności intelektualnej (wyrok TS z 18.1.2017 r., NEW WAVE CZ, C-427/15, pkt 24). Trybunał uściślił, że to samo rozumowanie należy zastosować w odniesieniu do odrębnego postępowania poprzedzającego powództwo odszkodowawcze, w którym na podstawie art. 8 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2004/48 powód domaga się informacji pozwalających właśnie na skuteczne wytoczenie powództwa przeciwko podmiotom mającym dopuszczać się naruszeń praw autorskich (wyrok M.I.C.M., pkt 82). Ponadto TS orzekł już, że przewidziane w art. 8 ust. 1 dyrektywy 2004/48 prawo do informacji stanowi konkretyzację prawa podstawowego do skutecznego środka prawnego, zagwarantowanego w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Ponadto owo prawo do informacji zapewnia w ten sposób skuteczne wykonanie podstawowego prawa własności, którego część stanowi prawo własności intelektualnej, chronione w art. 17 ust. 2 tej Karty. Zatem to prawo do informacji umożliwia podmiotowi prawa własności intelektualnej zidentyfikowanie osoby, która narusza to prawo, i podjęcie w celu ochrony tego prawa własności intelektualnej niezbędnych kroków, takich jak złożenie wniosków o zastosowanie środków tymczasowych przewidzianych w art. 9 ust. 1 i 2 lub o odszkodowanie przewidziane w art. 13 tej dyrektywy (zob. podobnie wyrok M.I.C.M., pkt 83). Bez pełnej wiedzy na temat zakresu naruszenia prawa własności intelektualnej, podmiot prawa własności intelektualnej nie byłby bowiem w stanie oszacować dokładnie wysokości odszkodowania przysługującego mu z tytułu tego naruszenia.
Rzecznik generalny stwierdził w pkt 41 opinii, że z orzecznictwa TS jasno wynika, iż należy odróżnić funkcję żądania udzielenia informacji na podstawie art. 8 dyrektywy 2004/48, od funkcji powództwa o stwierdzenie naruszenia prawa własności intelektualnej. Przewidziane w art. 8 dyrektywy 2004/48 żądanie udzielenia informacji służy innemu celowi niż powództwo o stwierdzenie naruszenia prawa własności intelektualnej. Trybunał wskazał, że gdyby żądanie to podlegało tym samym wymogom dowodowym co powództwo o stwierdzenie naruszenia prawa własności intelektualnej, odrębna procedura ustanowiona w art. 8 straciłaby w znacznej części swoją praktyczną skuteczność.
Zdaniem TS w celu dokładnego określenia wystarczającego charakteru dowodów przedstawionych w ramach przewidzianego w art. 8 tej dyrektywy postępowania o udzielenie informacji, należy wziąć pod uwagę charakter podnoszonego prawa własności intelektualnej oraz ewentualne szczególne formalności warunkujące przysługiwanie tego prawa. Wynika to także z motywu 17 dyrektywy 2004/48, który stanowi, że przewidziane środki, procedury i środki naprawcze w każdym przypadku powinny być ustalane tak, aby w należyty sposób uwzględniały specyfikę sprawy, włączając szczególne cechy każdego prawa własności intelektualnej, i w stosownym przypadku umyślny lub nieumyślny charakter naruszenia.
Przedmiotem niniejszej sprawy jest prawo autorskie, na które powołuje się TB. W motywie 19 dyrektywy 2004/48 podkreślono między innymi, że „prawo autorskie wynika ze stworzenia utworu i nie wymaga formalnego wpisu do rejestru”. W odniesieniu do prawa autorskiego, z orzecznictwa TS dotyczącego dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.5.2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym wynika, że na pojęcie „utwór” składają się dwa elementy. Z jednej strony, pojęcie to wymaga istnienia oryginalnego przedmiotu stanowiącego własną twórczość intelektualną jego autora, a z drugiej strony, wymaga ono wyrazu tej twórczości. Co się tyczy pierwszego z tych elementów, aby przedmiot mógł zostać uznany za oryginalny, konieczne i zarazem wystarczające jest to, aby stanowił on odzwierciedlenie osobowości autora, przejawiające się w jego swobodnych i twórczych wyborach. Jeżeli chodzi o drugi z elementów, pojęcie „utworu”, do którego odnosi się dyrektywa 2001/29, w sposób konieczny oznacza istnienie przedmiotu możliwego do zidentyfikowania z wystarczającym stopniem precyzji i obiektywności (wyrok TS z 11.6.2020 r., Brompton Bicycle, C-833/18, pkt 22–25). Trybunał stwierdził, że do sądu odsyłającego będzie należało zbadanie, czy TB przedstawiła dowody wystarczające do wykazania, że przysługuje jej dane prawo własności intelektualnej.
Trybunał przypomniał, że art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/48 stanowi, że przewidziane w jej rozdziale II środki, procedury i środki naprawcze powinny być w szczególności sprawiedliwe i słuszne oraz nie powinny być nadmiernie kosztowne. Ponadto, zgodnie z art. 3 ust. 2 tej dyrektywy te środki, procedury i środki naprawcze powinny być skuteczne, proporcjonalne oraz odstraszające i stosowane w taki sposób, aby zapewnić zabezpieczenia przed ich nadużywaniem. Zatem art. 3 nakłada na państwa członkowskie, a w ostatecznym rozrachunku na sądy krajowe, obowiązek zagwarantowania, że – w szczególności – żądanie udzielenia informacji, o którym mowa w art. 8 tej dyrektywy, nie będzie nadużywane (wyrok TS z 28.4.2022 r., Phoenix Contact, C-44/21, pkt 43). Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego będzie należało dokonanie oceny uzasadnienia i proporcjonalności złożonego do niego wniosku o udzielenie informacji, a także sprawdzenie, czy TB nie nadużyła tego wniosku. W tym celu ten sąd będzie musiał wziąć należycie pod uwagę wszystkie obiektywne okoliczności sprawy w postępowaniu głównym (wyrok TS z 12.9.2019 r., Bayer Pharma, C-688/17, pkt 70). Rzecznik generalny podkreślił w pkt 48 opinii, że w przypadku stwierdzenia przez sąd odsyłający wystąpienia nadużycia prawa powinien on odmówić możliwości skorzystania z przewidzianego w art. 8 dyrektywy 2004/48 prawa do informacji.
Trybunał orzekł, że art. 8 ust. 1 dyrektywy 2004/48 należy interpretować w ten sposób, iż w kontekście postępowania sądowego dotyczącego naruszenia prawa własności intelektualnej, o którym to postępowaniu mowa w tym przepisie, wnioskodawca dla celów żądania udzielenia informacji na podstawie tego art. 8 musi przedstawić wszelkie racjonalnie dostępne dowody umożliwiające sądowi rozpatrującemu to żądanie, uzyskanie z wystarczającą pewnością przekonania, iż wnioskodawcy przysługuje to prawo, poprzez przedłożenie odpowiednich dowodów w świetle charakteru owego prawa i ewentualnych mających zastosowanie szczególnych formalności.
Wyrok TS z 27.4.2023 r., Castorama Polska i Knor, C-628/21
Opracowała: dr Ewa Skibińska - WPiA UKSW w Warszawie, ORCID: 0000-0003-4607-1448
