W sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej legitymowany biernie jest tylko podmiot, którego prawo ma zostać dotknięte zmianą treści księgi wieczystej żądaną pozwem, a nie spółdzielnia mieszkaniowa – wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Stan faktyczny
E.K. otrzymała przydział mieszkania lokatorskiego i została członkiem Spółdzielni Mieszkaniowej „A.”. Po zawarciu związku małżeńskiego przez E.K. i Z.K., w 1981 r. mąż został dopisany jako uprawniony do używania tego lokalu. W 1989 r. Spółdzielnia Mieszkaniowa „A.” wyraziła zgodę na przekształcenie prawa lokatorskiego we własnościowe, przy czym wkład mieszkaniowy został uiszczony w całości przez E.K. Małżonkowie w trakcie trwania związku nie zawierali umów majątkowych rozszerzających czy ograniczających współwłasność. Przed rozwodem w 1997 r. Z.K. złożył oświadczenie, że zrzeka się prawa do lokalu i upoważnia E.K. do wyłącznego dysponowania nim. Gdy w 2018 r. były mąż zmarł E.K. uzyskała, na podstawie zaświadczenia wydanego przez Spółdzielnię Mieszkaniową „A.”, wpis w księdze wieczystej jako jedyny właściciel mieszkania. Wówczas A.S. – siostra zmarłego i jego jedyna spadkobierczyni wystąpiła z powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, poprzez wpisanie jej jako właściciela 1/2 lokalu mieszkalnego.
Sąd I instancji stwierdził, że zgodnie z przepisami obowiązującymi w chwili przekształcenia prawa lokatorskiego we własnościowe, prawo do lokalu weszło do majątku wspólnego małżonków K. Zaświadczenia wystawionego przez Spółdzielnię Mieszkaniową „A.” nie można więc uznać za prawidłowe. W konsekwencji Sąd uznał, że dokonany na jego podstawie wpis w księdze wieczystej był niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym i dopisał A.S. jako uprawnioną w 1/2 do lokalu.
Zarzuty apelacji
E.K. wniosła apelację zarzucając naruszenie uchylonego już art. 215 § 2 ustawy z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (t. jedn.: Dz.U. z 2021 r. poz. 648; dalej jako: PrSpółdz) poprzez uznanie, że nabycie własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu w trakcie małżeństwa skutkuje zaliczeniem go do majątku wspólnego małżonków bez względu na treść przydziału w zakresie faktycznego korzystania z tego prawa. Wnosząca apelację dowodziła również, że wpis siostry jej byłego męża do księgi wieczystej jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa do lokalu, czyli narusza art. 5 KC. E.K. podkreślała, że sama, bez pomocy byłego męża, uiściła wkład mieszkaniowy oraz czyniła liczne nakłady na utrzymanie lokalu.
Pytanie prawne
Sąd II instancji przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne: „Czy w sprawie o uzgodnienie treści działu II księgi wieczystej prowadzonej dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z rzeczywistym stanem prawnym zachodzi po stronie biernej współuczestnictwo konieczne uprawnionego, ujawnionego w dziale II tej księgi i spółdzielni mieszkaniowej [art. 72 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego (t. jedn.: Dz.U. z 2021 r. poz. 1805 ze zm.; dalej jako: KPC)]?”.
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że możliwe jest przyjęcie dwóch koncepcji. Pierwsza z nich zakłada, że w razie wytoczenia powództwa o usunięcie niezgodności między stanem prawnym spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, po stronie pozwanej powinny występować jedynie osoby wpisane w łamie 3 działu II tej księgi jako uprawnione z tytułu tego prawa. W konsekwencji w procesie powinny wziąć udział osoby odnoszące korzyść prawną z błędnego wpisu, wpisane w dziale II księgi wieczystej oraz osoby, których prawo nie zostało ujawnione. W razie przyjęcia tego stanowiska nie ma potrzeby udziału w sprawie po stronie pozwanej innych podmiotów, nieujawnionych w dziale II księgi wieczystej, w tym spółdzielni mieszkaniowej.
Według drugiej koncepcji, po stronie pozwanej powinny brać udział wszystkie podmioty tworzące strony stosunku materialnoprawnego, podważanego w tym procesie, zatem nie tylko uprawniony ujawniony w dziale II tej księgi wieczystej, ale również spółdzielnia mieszkaniowa. W orzecznictwie SN przyjęto, że współuczestnictwo w sprawie z powództwa przewidzianego w art. 10 ust. 1 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t. jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 2204) ma specjalny charakter, jego źródłem jest szczególny przepis prawa materialnego, a treścią konieczność łącznego udziału w postępowaniu wszystkich osób mających określony interes prawny, w celu umożliwienia nie tylko realizacji tego interesu, ale także publicznoprawnej funkcji ksiąg wieczystych i dokonywanych w nich wpisów (zob. uchwała SN z 26.7.2017 r., III CZP 31/17, OSNC Nr 4/2018, poz. 39).
Sąd II instancji opowiedział się za przyjęciem drugiego stanowiska podkreślając, że ustawodawca w art. 241 PrSpółdz nie nakłada obowiązku założenia księgi wieczystej dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Zależy to od woli osoby, której prawo to przysługuje. W sytuacji, gdy dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nie urządzono księgi wieczystej, drogą do usunięcia stanu niepewności lub zagrożenia w zakresie dotyczącym stosunku prawnego lub prawa jest powództwo przewidziane w art. 189 KPC. Legitymację czynną w takiej sprawie ma wówczas osoba, której przysługuje interes prawny w domaganiu się ustalenia istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, a legitymację bierną – ten, przeciwko komu interes ten jest skierowany. Zdaniem Sądu II instancji, wówczas udział spółdzielni mieszkaniowej po stronie pozwanej wydaje się oczywisty. Jako dodatkowy argument wskazano, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest ograniczonym prawem rzeczowym, obciążającym nieruchomość spółdzielni mieszkaniowej, jest ona podmiotem, którego prawa zostały obciążone w postępowaniu o założenie księgi wieczystej dla tego prawa do lokalu, o którym mowa w art. 6261 § 2 KPC. Może zatem wytoczyć powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu ujawnionym w prowadzonej dla tego prawa księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym.
Stanowisko SN
W sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej legitymowany biernie jest tylko podmiot, którego prawo ma zostać dotknięte zmianą treści księgi wieczystej żądaną pozwem. Prawo własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego gruntu, przysługujące spółdzielni mieszkaniowej i obciążone spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu, nie uzasadnia legitymacji biernej spółdzielni mieszkaniowej w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej tylko w zakresie osób, którym przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.
Uchwała SN z 25.4.2023 r., III CZP 123/22
