Football Association Premier League Ltd (dalej jako: FAPL) administruje Premier League – głównymi rozgrywkami zawodowej piłki nożnej klubów piłkarskich mających siedzibę w Anglii. Działalność FAPL obejmuje w szczególności organizację filmowania spotkań Premier League oraz wykonywanie w odniesieniu do tych spotkań praw do publicznego udostępniania treści audiowizualnych spotkań sportowych w drodze transmisji telewizyjnych (dalej jako: prawa do transmisji). FAPL udziela na podstawie licencji praw do transmisji na żywo przydzielanych terytorialnie. Gdy oferentowi przyznany zostaje pakiet praw do transmisji na danym obszarze na żywo spotkań Premier League, uzyskuje on wyłączne prawo nadawania ich na tym obszarze. W celu ochrony wyłączności terytorialnej organizacji nadawczych każda z nich zobowiązuje się w swej umowie licencyjnej z FAPL do uniemożliwienia odbioru przez publiczność programów poza obszarem posiadanej przez nią licencji. Organizacje te mają w szczególności zakaz dostarczania urządzeń dekodujących pozwalających na dekodowanie ich programów w celu używania ich poza obszarem, na jaki posiadają licencje. W Grecji licencjobiorcą w umowie sublicencji na nadawanie spotkań Premier League jest NetMed Hellas. Spotkania są emitowane w kanałach SuperSport platformy NOVA. Każdy abonent pakietu satelitarnego NOVA musi podać nazwisko i adres oraz numer telefonu w Grecji. W czasie wystąpienia okoliczności spraw przed sądami krajowymi wyłącznym licencjobiorcą na nadawanie na żywo spotkań Premier League w Zjednoczonym Królestwie była BSkyB Ltd. Jednakże pewne lokale gastronomiczne w tym państwie rozpoczęły wykorzystywanie zagranicznych urządzeń dekodujących w celu uzyskania dostępu do spotkań Premier League. Zakupiły one u dystrybutora kartę i dekoder umożliwiające odbiór kanału satelitarnego nadawanego w innym państwie członkowskim, takiego jak kanały NOVA, na które abonament jest korzystniejszy w porównaniu z abonamentem BSkyB Ltd. Takie karty do dekoderów wyprodukowano i sprzedawano za zezwoleniem usługodawcy, ale były one wykorzystywane w sposób niedozwolony, tj. poza obszarem danego kraju.

Rozpatrujące te sprawy sądy krajowe powzięły wątpliwości m.in. czy wykładni pojęcia „nielegalne urządzenie” w rozumieniu art. 2 lit. e) dyrektywy 98/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 20.11.1998 r. w sprawie prawnej ochrony usług opartych lub polegających na warunkowym dostępie, należy dokonywać w ten sposób, iż obejmuje ono również zagraniczne urządzenia dekodujące, w tym urządzenia uzyskane lub aktywowane w wyniku podania nieprawdziwego nazwiska i adresu oraz urządzenia używane z naruszeniem ograniczenia umownego pozwalającego na używanie ich jedynie do celów prywatnych. W przepisie art. 2 lit. e) dyrektywy 98/84 zdefiniowano pojęcie „nielegalne urządzenie” jako wyposażenie lub oprogramowanie zaprojektowane lub przystosowane do udostępniania chronionych usług bez zezwolenia świadczącego usługi. W motywach 6 i 13 dyrektywy 98/84 wyjaśniono, że ten termin nawiązuje do konieczności zwalczania nielegalnych urządzeń „umożliwiających dostęp bez opłaty” do chronionych usług i do walki z wprowadzaniem do obrotu nielegalnych urządzeń, które umożliwiają lub ułatwiają „obchodzenie wszelkich środków technologicznych bez upoważnienia”, powziętych w celu ochrony opłaty za legalnie świadczone usługi. Według TS w kategorii tej nie mieszczą się ani zagraniczne urządzenia dekodujące, ani urządzenia uzyskane lub aktywowane w wyniku podania nieprawdziwego nazwiska i adresu, ani urządzenia używane z naruszeniem ograniczenia umownego pozwalającego na używanie ich jedynie do celów prywatnych. Wszystkie te urządzenia są bowiem produkowane i wprowadzane do obrotu za zezwoleniem świadczącego usługi, nie umożliwiają dostępu bez opłaty do chronionych usługi, ani nie umożliwiają lub ułatwiają obchodzenia środków technologicznych powziętych w celu ochrony opłaty za te usługi, zważywszy, iż w państwie członkowskim, w którym wprowadzono je do obrotu, opłata została uiszczona. W konsekwencji ani rodzaje działalności łączące się z używaniem tych urządzeń, ani przepisy krajowe zabraniające tych rodzajów działalności nie są objęte dziedziną regulowaną przez dyrektywę 98/84.

Rozpatrując zagadnienie zgodności spornych przepisów krajowych z przepisem art. 56 TFUE, Trybunał podkreślił, że wykładni tego przepisu należy dokonywać w ten sposób, iż nie są z nimi zgodne przepisy państwa członkowskiego delegalizującym przywóz, sprzedaż i używanie w tym państwie zagranicznych urządzeń dekodujących umożliwiających dostęp do kodowanej usługi przekazu satelitarnego pochodzącej z innego państwa członkowskiego i zawierającej przedmioty objęte ochroną na podstawie przepisów tego pierwszego państwa. Tego stwierdzenie nie unieważnia okoliczność, iż zagraniczne urządzenie dekodujące zostało uzyskane lub aktywowane po przedstawieniu nieprawdziwego nazwiska i adresu z zamiarem obejścia ograniczenia terytorialnego, ani okoliczność, iż urządzenia tego używano do celów handlowych, podczas gdy było ono zarezerwowane do użytku prywatnego.

Sądy krajowe starały się także ustalić, czy klauzule na wyłączność w umowie licencyjnej zawartej pomiędzy podmiotem praw własności intelektualnej i organizacją nadawczą powodują ograniczenie konkurencji zabronione przez art. 101 TFUE. Zdaniem TS te klauzule stanowią ograniczenie konkurencji, zakazane przez ten przepis, w sytuacji gdy nakładają na tę organizację obowiązek niedostarczania urządzeń dekodujących umożliwiających dostęp do objętych ochroną przedmiotów tego podmiotu na zewnątrz terytorium, którego dotyczy ta umowa licencyjna.

Następnie TS odniósł się do wątpliwości, czy odbiór programów zawierających spotkania Premier League oraz utworów z nimi związanych podlega ograniczeniom zgodnie z dyrektywami dotyczącymi praw autorskich i praw pokrewnych ze względu na okoliczność, iż prowadzi on do zwielokrotniania tych programów w pamięci dekodera satelitarnego i na ekranie telewizora oraz z powodu publicznego wyświetlania tych utworów przez właścicieli lokali gastronomicznych, których dotyczą postępowania. Zgodnie z art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.5.2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym, państwa członkowskie wprowadzą wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania bezpośredniego lub pośredniego, tymczasowego lub stałego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo dla autorów – w odniesieniu do ich utworów. Pojęcie „zwielokrotnianie” zawarte w tym przepisie jest terminem prawa UE, co oznacza jego autonomiczną i jednolitą wykładnię w całej Unii (wyrok w sprawie C 5/08, Infopaq International, pkt 27–29). Trybunał wskazał, że do sądu krajowego należy ocena, czy tworzenie w pamięci dekodera satelitarnego i na ekranie telewizora utworów, które mają charakter przejściowy, prowadzi do zwielokrotnienia w rozumieniu art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29. Trybunał stwierdził, iż wykładni tego przepisu należy dokonywać w ten sposób, że prawo do zwielokrotniania rozciąga się na mające przejściowy charakter fragmenty utworów w pamięci dekodera satelitarnego i na ekranie telewizora, pod warunkiem że fragmenty te zawierają elementy stanowiące wyraz własnej twórczości intelektualnej zainteresowanych autorów, przy czym całość złożona z jednocześnie zwielokrotnianych fragmentów musi być zbadana w celu sprawdzenia, czy zawiera takie elementy. Natomiast przepis art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/29 stanowi, iż tymczasowe czynności zwielokrotniania określone w art. 2, które mają charakter przejściowy lub dodatkowy, które stanowią integralną i podstawową część procesu technologicznego i których jedynym celem jest umożliwienie transmisji w sieci wśród osób trzecich przez pośrednika, lub legalnego korzystania z utworu lub innego przedmiotu objętego ochroną i które nie mają odrębnego znaczenia ekonomicznego, są wyłączone z prawa do zwielokrotniania. W opinii TS czynności zwielokrotniania, takie jak w niniejszych sprawach, które zachodzą w pamięci dekodera satelitarnego i na ekranie telewizora, spełniają przesłanki określone w art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/29 i w konsekwencji mogą być dokonywane bez zezwolenia zainteresowanych podmiotów praw autorskich.

Przepis art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 stanowi, iż państwa członkowskie powinny zapewnić autorom wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania na jakiekolwiek publiczne udostępnianie ich utworów, drogą przewodową lub bezprzewodową, włączając podawanie do publicznej wiadomości ich utworów w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie. W opinii TS wykładni pojęcia „publiczne udostępnianie” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 należy dokonywać w ten sposób, że obejmuje ono transmitowanie nadawanych utworów klientom obecnym w lokalu gastronomicznym przy użyciu ekranu telewizora i głośników.

Wyrok TS z 4.10.2011 r. w sprawach połączonych C 403/08 i C 429/08, Football Association Premier League

opracowała: dr Ewa Skibińska
adiunkt na WPiA UKSW w Warszawie