| Kary porządkowe określone w art. 49 § 1 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.; dalej jako: PrUSP) mogą być stosowane tylko wobec osób obecnych w czasie i miejscu wykonywania czynności sądowych, gdy osoby te bądź to naruszają powagę, spokój lub porządek tych czynności bądź to ubliżają sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w tej czynności, niezależnie od tego, w jakiej formie to czynią. Kar tych nie stosuje się natomiast do czynów co prawda naruszających dobra chronione przepisem art. 49 § 1 PrUSP, dokonanych jednak poza miejscem i czasem rozprawy, posiedzenia lub innej czynności sądowej, w tym w szczególności w formie pisma złożonego do sądu – wynika z uchwały Sądu Najwyższego. |
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do SN o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego: „Czy art. 49 § 1 PrUSP ma zastosowanie w wypadku naruszenia w piśmie powagi czynności sądowych albo ubliżenia w piśmie skierowanym do sądu temu organowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie?”. W uzasadnieniu wniosku wskazano na rozbieżne stanowiska prezentowane w orzecznictwie na gruncie wskazanej regulacji. Na podstawie tego przepisu, w razie naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenia sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie, sąd może ukarać winnego karą porządkową grzywny w wysokości do 10 tys. zł lub karą pozbawienia wolności do 14 dni; natomiast osobie pozbawionej wolności, w tym także tymczasowo aresztowanej, można wymierzyć karę przewidzianą w przepisach o wykonywaniu kary pozbawienia wolności albo w przepisach o wykonywaniu tymczasowego aresztowania. Pierwszy pogląd opiera się na założeniu, że skoro art. 49 § 1 PrUSP nie uściśla, w jakiej formie może nastąpić owo ubliżenie, to należy przyjąć, że może ono nastąpić zarówno ustnie, jak i na piśmie (zob. postanowienie NSA z 16.5.2008 r., I OZ 335/08, orzeczenia.nsa.gov.pl; postanowienie SA w Katowicach z 2.8.2006 r., II AKz 514/06, niepubl.; postanowienie SA w Lublinie z 6.4.2005 r., II AKz 87/05, OSA Nr 12/2008, poz. 61 oraz postanowienie SN z 28.6.2004 r., I PZ 115/03, OSNP Nr 2/2005, poz. 23). Natomiast zwolennicy drugiego z prezentowanych w orzecznictwie stanowisk wskazują na brak możliwości zastosowania art. 49 § 1 PrUSP w wypadku naruszenia w piśmie powagi czynności sądowych albo ubliżenia w piśmie skierowanym do sądu temu organowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie (zob. postanowienie NSA z 24.10.2008 r., II FZ 448/08, orzeczenia.nsa.gov.pl; uchwała SN z 25.3.2003 r., I KZP 1/03, OSNKW Nr 3–4/2003, poz. 26; postanowienie SA w Lublinie z 20.11.2002 r., II AKz 447/02, OSA Nr 2/2003, poz. 10 oraz postanowienie SA w Białymstoku z 27.2.2002 r., I ACz 170/02, OSA Nr 10/2002, poz. 53).
W ocenie SN umiejscowienie art. 49 § 1 PrUSP w grupie przepisów służących zapewnieniu porządku w czasie rozpraw i posiedzeń sądu, a zatem to, że interpretowana jednostka tekstu aktu prawnego stanowi jeden z elementów tzw. policji sesyjnej wskazuje, że celem tej regulacji jest doraźne utrzymanie powagi i spokoju czynności sądowych, zatem dotyczy ona zachowań, które mają miejsce w czasie wykonywania czynności sądowych. Podkreślono również, że art. 49 § 1 PrUSP ma charakter represyjny, zaś przepisy o takim charakterze nie powinny być poddawane wykładni rozszerzającej, bowiem w ten sposób dochodzi do ograniczenia przysługujących obywatelom praw i wolności.
Jak wskazano, działanie naruszające powagę, spokój lub porządek czynności sądowych albo ubliżające sądowi lub innemu podmiotowi określonemu w art. 49 § 1 PrUSP może przejawić się w każdej formie ludzkiej ekspresji, a więc poprzez użycie obraźliwych słów, gestów, dźwięków lub napisów. Skład powiększony SN stwierdził jednak, że interpretacja gramatyczna, prowadzona w ścisłym połączeniu z kontekstem ewolucyjnym, w jakim zwrot ten był używany na gruncie ustaw ustrojowych polskiego sądownictwa powszechnego, a ponadto z wykładnią systemową systematyczną oraz funkcjonalną, prowadzi do uznania, że niezbędnym warunkiem zastosowania szczególnego rodzaju represji, jaką stanowi kara porządkowa, jest to, aby naganne zachowanie nastąpiło podczas czynności sądowych.
Jednocześnie podkreślono, że ograniczenie zakresu reakcji sądu w ramach policji sesyjnej, nie zapewnia bezkarności osób przejawiających zachowania naruszające dobra wymienione w art. 49 § 1 PrUSP, podejmowane poza miejscem i czasem rozprawy, posiedzenia lub innej czynności sądowej. W razie stwierdzenia, że tego rodzaju czyny zawierają znamiona przestępstw ściganych z urzędu, sąd powinien zawiadomić właściwego prokuratora, natomiast w odniesieniu do czynów zawierających znamiona przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego powinien w miarę potrzeby udzielić osobom pokrzywdzonym informacji o obowiązujących w tej kwestii przepisach.
Uchwała SN (7) z 26.10.2011 r., I KZP 8/11
