Stan faktyczny
R.J. i jego matka A.J. mieszkali w RFN. W 2015 r. A.J. zmarła, a R.J. będący jej jedynym spadkobiercą, przyjął wprost spadek po zmarłej w Niemczech. Zwrócił się on do właściwego niemieckiego sądu, aby uzyskać europejskie poświadczenie spadkowe (dalej jako: EPS), ponieważ spadek obejmował składniki majątkowe znajdujące się nie tylko w RFN, ale również na Litwie. Niemiecki sąd wydał R.J. poświadczenie dziedziczenia oraz EPS.
R.J. złożył wniosek do litewskiego rejestru centralnego w celu wpisania do rejestru swojego prawa własności nieruchomości należących do A.J. na Litwie. Dołączył również poświadczenie dziedziczenia oraz EPS. Litewski organ oddalił ten wniosek ponieważ EPS nie zawierało danych niezbędnych do celów identyfikacji nieruchomości przewidzianych w litewskim prawie, a mianowicie nie wskazano w nim nieruchomości odziedziczonych przez R.J.
Sąd odsyłający powziął wątpliwości co do wykładni art. 1 ust. 2 lit. l) i art. 69 ust. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego, w szczególności w odniesieniu do relacji między tymi przepisami a przepisami prawa krajowego państwa członkowskiego, w którym znajduje się dany składnik majątku spadkowego, regulującymi warunki związane z wpisem prawa własności do rejestru nieruchomości.
Stanowisko TS
Trybunał przypomniał, że w art. 1 ust. 2 rozporządzenia Nr 650/2012 wymieniono w sposób wyczerpujący, kwestie wyłączone z zakresu jego stosowania, wśród których to kwestii w art. 1 ust. 2 lit. l) wskazano „wszelkie wpisy do rejestru praw do nieruchomości lub rzeczy ruchomych, łącznie z wymogami prawnymi dotyczącymi takich wpisów, oraz skutki wpisu lub braku wpisu takich praw do rejestru”. Artykuł 69 ust. 5 rozporządzenia Nr 650/2012 przewiduje, że EPS stanowi ważny dokument na potrzeby dokonania wpisu majątku spadkowego do właściwego rejestru państwa członkowskiego, z zastrzeżeniem art. 1 ust. 2 lit. k) i l) tego rozporządzenia. Artykuł 68 rozporządzenia Nr 650/2012 przewiduje natomiast, że to poświadczenie musi zawierać określone informacje w zakresie, w jakim są one wymagane ze względu na cel jego wydania, w tym m.in., odpowiednio do art. 68 lit. l) tego rozporządzenia, udział przypadający każdemu ze spadkobierców oraz, w stosownych przypadkach, wykaz praw lub składników majątku przypadających każdemu ze spadkobierców. Zatem w celu dokonania oceny, czy przewidziany w art. 68 lit. l) rozporządzenia Nr 650/2012 obowiązek umieszczenia w EPS wykazu składników majątku przypadających danemu spadkobiercy spoczywa na organie wydającym takie poświadczenie nie tylko w przypadku dziedziczenia dotyczącego wielu spadkobierców, lecz również w przypadku dziedziczenia przez jednego spadkobiercę (takiego jak R.J.), należy dokonać wykładni art. 68 lit. l), w zw. z art. 1 ust. 2 lit. l) i art. 69 ust. 5 rozporządzenia Nr 650/2012 oraz w świetle ogólnych ram, w które te przepisy się wpisują.
Trybunał przypomniał, że EPS stanowi autonomiczny instrument prawa Unii, którego stosowanie i skutki są szczegółowo uregulowane w przepisach rozporządzenia Nr 650/2012. W szczególności TS orzekł już, że EPS korzysta z autonomicznego reżimu prawnego określonego przez przepisy rozdziału VI owego rozporządzenia (wyrok TS z 21.6.2018 r., Oberle, C-20/17, pkt 46). Przywołane wyżej przepisy rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w świetle celów tego rozporządzenia, którymi są: udzielenie pomocy spadkobiercom i zapisobiercom oraz innym osobom bliskim zmarłemu oraz wierzycielom spadkowym w dochodzeniu przez nich ich praw w kontekście postępowania spadkowego mającego skutki transgraniczne oraz udzielenie pomocy obywatelom Unii w uregulowaniu zawczasu ich spraw spadkowych (motywy 7 i 8). To właśnie w tym kontekście rozporządzeniem Nr 650/2012 prawodawca Unii ustanowił EPS, którego celem jest, zgodnie z motywem 67 tego rozporządzenia, umożliwienie spadkobiercom łatwego wykazania ich statusu lub ich praw i uprawnień w innym państwie członkowskim w celu szybkiego, łatwego i skutecznego załatwienia sprawy spadkowej mającej skutki transgraniczne w Unii.
W art. 63 ust. 1 rozporządzenia Nr 650/2012 doprecyzowano, że EPS jest przeznaczone do wykorzystywania m.in. przez spadkobierców, którzy potrzebują wykazać w innym państwie członkowskim swój status lub wykonywać swoje prawa jako spadkobiercy. Zgodnie z art. 63 ust. 2 lit. a) i b) tego rozporządzenia poświadczenie to może być wykorzystane w szczególności do wykazania statusu lub praw każdego spadkobiercy wymienionego w poświadczeniu oraz przyznania spadkobiercy/spadkobiercom określonego składnika lub określonych składników majątku stanowiącego część spadku.
Trybunał wskazał, że z art. 69 ust. 1 i z motywu 71 rozporządzenia Nr 650/2012 wynika, że EPS powinno powodować skutki we wszystkich państwach członkowskich bez wymogu stosowania jakiejkolwiek szczególnej procedury. Zgodnie z art. 69 ust. 2 tego rozporządzenia domniemywa się, że rzeczone poświadczenie prawidłowo stwierdza okoliczności, które ustalono na mocy prawa właściwego dla dziedziczenia lub na mocy innego prawa właściwego dla danych kwestii. Trybunał podkreślił, że domniemywa się, iż osoba wymieniona w EPS jako spadkobierca posiada status wskazany w tym poświadczeniu lub posiada prawa lub uprawnienia określone w poświadczeniu bez żadnych warunków ani ograniczeń odnoszących się do tych praw lub uprawnień innych niż określone w tymże poświadczeniu. Tym samym, jeżeli EPS zostaje wydane spadkobiercy w państwie członkowskim miejsca zwykłego pobytu zmarłego, spadkobierca ten może je wykorzystać w innych państwach członkowskich, w których znajdują się składniki majątku zmarłego.
Co się tyczy w szczególności sytuacji, w której EPS jest przedstawiane jako dokument, na podstawie którego wnosi się o rejestrację odziedziczonej nieruchomości, TS podkreślił, że art. 68 rozporządzenia Nr 650/2012 przewiduje minimum informacji, jakie należy zawrzeć w tym poświadczeniu. Jego treść może być różna w zależności od celów, dla których zostało ono wydane. Trybunał uściślił, że zgodnie z art. 67 ust. 1 rozporządzenia Nr 650/2012 w celu wydania takiego poświadczenia organ wydający powinien obligatoryjnie posłużyć się formularzem V, przewidzianym w załączniku 5 do rozporządzenia wykonawczego Nr 1329/2014 (wyrok TS z 17.1.2019 r., Brisch, C-102/18, pkt 30). Niemniej TS przypomniał, że art. 69 ust. 5 rozporządzenia Nr 650/2012 przewiduje, iż EPS stanowi ważny dokument na potrzeby wpisu składnika majątku spadkowego do właściwego rejestru państwa członkowskiego, bez uszczerbku w szczególności dla art. 1 ust. 2 lit. l) tego rozporządzenia.
Trybunał orzekł już, że ten ostatni przepis stanowi, iż wszelkie wpisy do rejestru praw do nieruchomości lub rzeczy ruchomych, łącznie z wymogami prawnymi dotyczącymi takich wpisów oraz skutkami wpisu lub braku wpisu tych praw do rejestru, są wyłączone z zakresu stosowania tego rozporządzenia (wyrok TS z 12.10.2017 r., Kubicka, C-218/16, pkt 54). Fakt, że takie wymogi prawne podlegają prawu krajowemu, wynika również z motywu 18 rozporządzenia Nr 650/2012, zgodnie z którym wymogi dotyczące wpisu do rejestru prawa do nieruchomości lub rzeczy ruchomych są wyłączone z zakresu stosowania tego rozporządzenia, a zatem to prawo państwa członkowskiego, w którym prowadzony jest rejestr, powinno określać warunki prawne i sposób dokonywania tego wpisu, a także określać organy, takie jak organy prowadzące katastry lub notariusze, odpowiedzialne za sprawdzenie, czy spełnione są wszystkie wymogi oraz czy przedstawiona lub sporządzona dokumentacja jest wystarczająca lub zawiera niezbędne informacje. W konsekwencji TS uznał, że przepisy rozporządzenia Nr 650/2012 ustanawiającego EPS, a dokładniej art. 69 ust. 5 w zw. z art. 1 ust. 2 lit. l) tego rozporządzenia, do którego odsyła ten pierwszy przepis, nie stoją na przeszkodzie ustanowieniu lub stosowaniu przez państwo członkowskie wymogów, które należy spełnić dla celów rejestracji praw rzeczowych na nieruchomościach. Każde państwo członkowskie, w którym przewidziana jest taka rejestracja praw rzeczowych na nieruchomościach, ma swobodę określenia warunków i zasad tej rejestracji, w tym nałożenia wymogu, aby wszystkie dane identyfikacyjne nieruchomości, w odniesieniu do której złożono wniosek o rejestrację, zostały przedstawione we wniosku lub w załączonych do niego dokumentach. W konsekwencji TS uznał, że w sytuacji gdy organ odpowiedzialny za rejestrację praw rzeczowych na nieruchomościach rozpatruje wniosek o rejestrację odziedziczonej nieruchomości, przy czym ta nieruchomość nie jest zidentyfikowana w dokumencie, na podstawie którego wnosi się o rejestrację, w tym w przedstawionym EPS, ten organ może taki wniosek oddalić. Trybunał stwierdził, że oddalenie wniosku o wpis nieruchomości do rejestru nieruchomości na podstawie EPS w jednym z państw członkowskich, ze względu na to, że to poświadczenie nie zawiera danych dotyczących identyfikacji tej nieruchomości, nie podważa ważności tego poświadczenia jako takiego w odniesieniu do innych okoliczności, które poświadcza, takich jak status spadkobiercy.
Reasumując TS orzekł, że art. 1 ust. 2 lit. l), art. 68 lit. l) i art. 69 ust. 5 rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego przewidującemu, że wniosek o wpis nieruchomości do rejestru nieruchomości tego państwa może zostać oddalony, jeżeli jedynym dokumentem przedstawionym na poparcie tego wniosku jest EPS, które nie identyfikuje tej nieruchomości.
Wyrok TS z 9.3.2023 r., Registrų centras, C-354/21
Źródło: www.curia.eu
Opracowała: dr Ewa Skibińska - WPiA UKSW w Warszawie, ORCID: 0000-0003-4607-1448
