Skarga kasacyjna, w której nie wskazano zakresu żądanego uchylenia i zmiany zaskarżonego orzeczenia, podlegała odrzuceniu jako obarczona nieusuwalnym brakiem konstrukcyjnym – wynika z postanowienia Sądu Najwyższego.

Elementy konstrukcyjne skargi kasacyjnej

Sąd I instancji uwzględnił powództwo Banku „A.” przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń „B.” S.A. o zapłatę. Sąd II instancji w trzypunktowym wyroku: I – sprostował orzeczenie sądu I instancji, II – oddalił apelację pozwanego i III – orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego. Towarzystwo Ubezpieczeń B. S.A. wniosło skargę kasacyjną w części tzn. w odniesieniu do punktu II i III wyroku, z wyłączeniem I punktu, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi II instancji do ponownego rozpoznania.

Stanowisko SN

Sąd Najwyższy odrzucił skargę kasacyjną. Zgodnie z art. 398⁴ § 1 pkt 1 i 3 KPC skarga kasacyjna powinna zawierać m.in.: oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości czy w części, oraz wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia i zmiany. Wskazane elementy mają dla skargi charakter konstrukcyjny, a ich brak nie podlega usunięciu (zob. postanowienie SN z 29.10.2021 r., V CSK 31/21, Legalis). Sąd Najwyższy podkreślił, że bezwzględnie wymagane jest, aby zakres zaskarżenia i wniosek o uchylenie lub o uchylenie i zmianę orzeczenia były ze sobą ściśle skorelowane. W przypadku braku takiego wzajemnego powiązania skarga kasacyjna podlega odrzuceniu (zob. postanowienie SN z 21.4.2021 r., IV CSK 58/21, Legalis). Jak wyjaśniono skarga kasacyjna jest wnoszona od orzeczenia, które jest prawomocne, dlatego skarżący powinien precyzyjnie zakreślić granice ingerencji SN w to rozstrzygnięcie. W razie braku zsynchronizowania zakresu zaskarżenia i wniosku skargi kasacyjnej SN nie ma możliwości ustalenia granic swojej kognicji.

W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że choć skarżąca poprawnie określiła zakres zaskarżenia wyroku sądu II instancji, to nie wskazała wnioskowanego zakresu ingerencji w zaskarżone orzeczenie. Sąd Najwyższy nie może zastępować strony i domniemywać, czy żądana w skardze zmiana zaskarżonego wyroku oznacza wyrok jako całość, czy wyrok w zaskarżonej części. Prawidłowo skonstruowana skarga kasacyjna powinna obejmować jednoznaczne i zrozumiałe określenie elementów wskazanych w art. 398⁴ § 1 KPC, tak aby nie stwarzała żadnych wątpliwości interpretacyjnych (postanowienie SN z 3.6.2016 r., IV CSK 796/15, Legalis). Dlatego w świetle art. 398⁴ § 1 pkt 3 KPC konieczne jest oznaczenie zakresu, w jakim zaskarżony wyrok ma zostać uchylony lub uchylony i zmieniony, albo wprost, albo co najmniej przez jednoznaczne odesłanie do prawidłowo określonego zakresu zaskarżenia, także jeśli wyrok został zaskarżony w całości.

Jak zaznaczono, w postępowaniu przed SN obowiązuje tzw. przymus adwokacko-radcowski. Jest on oparty na założeniu, że wykorzystanie wiedzy i doświadczenia jednego z zawodowych prawników wskazanych w art. 87¹ KPC, pozwoli na sprostanie nieskomplikowanym regułom formułowania skargi kasacyjnej. W ocenie SN spełnienie wymagań określonych w art. 398⁴ § 1 KPC nie powinno przysparzać trudności również z powodu jednoznacznego opisania ich w KPC. Konieczność oznaczenia orzeczenia sądu II instancji wraz z zakresem, w jakim zostaje ono zaskarżone, oraz postawienia wniosku o uchylenie lub uchylenie i zmianę zaskarżonego orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia i zmiany, wynika z tej regulacji w sposób jasny i niewymagający dokonywania skomplikowanych zabiegów interpretacyjnych.

Skarga kasacyjna stanowi nadzwyczajny środek zaskarżenia, który wnosi się od prawomocnego orzeczenia sądu II instancji. Wysoki stopień sformalizowania skargi kasacyjnej jest uzasadniony tym, że służy ona ingerencji w zasadę stabilności orzeczeń sądowych, która jest ważnym elementem prawa do sądu i ma istotne znaczenie z punktu widzenia realizacji konstytucyjnych zasad bezpieczeństwa prawnego i pewności prawa. Istotne jest zatem, aby sąd dokonujący ingerencji miał jasno i precyzyjnie wyznaczone pole działania, temu właśnie służą wymagania określone w art. 398⁴ § 1 KPC. Uznanie skargi kasacyjnej niespełniającej tych wymagań za dopuszczalną prowadziłoby do konieczności samodzielnego ustalania przez SN, na podstawie niejasnych i pozaustawowych kryteriów, granic ingerencji w prawomocne orzeczenia.

Sąd Najwyższy wskazał, że skarga kasacyjna, co do zasady, wnoszona jest w sprawie, w której ścierają się z reguły sporne interesy stron lub uczestników postępowania. Jeśli SN dokonywałby interpretacji skargi kasacyjnej co do zakresu zaskarżenia czy wniosków skargi, która zmieniałaby jej treść w sposób korzystny dla skarżącej, to działanie takie byłoby nieuzasadnionym faworyzowaniem tej strony kosztem jej przeciwnika. Sądy, tak jak inne organy państwa, przy interpretacji pism i wniosków składanych przez strony postępowań, powinny dokonywać tzw. przyjaznej wykładni treści tych pism. W braku innych wskazań, należy więc przyjmować, że strona lub uczestnik postępowania składa oświadczenia sensowne i zgodne ze swoim interesem, dlatego sąd powinien ignorować pewne omyłki pisarskie, oczywiste niedokładności i inne drobne uchybienia. Jednak reguła ta nie może obejmować kwestii elementarnych dla prawidłowej konstrukcji pisma procesowego, a zwłaszcza nadzwyczajnego środka zaskarżenia składanego przez zawodowego pełnomocnika. Przyjazna interpretacja oświadczeń stron nie może bowiem prowadzić do zastępowania tych oświadczeń domysłami sądu.

W rezultacie SN uznał, że wobec wyraźnego ograniczenia przez ustawodawcę granic, w jakich rozpoznawana jest skarga kasacyjna – art. 398¹³ § 1 KPC, niedopuszczalne byłoby przyjęcie, iż w sytuacjach wątpliwych o tych granicach poprzez wykładnię treści skargi decydowałby sam SN (zob. postanowienie SN z 9.3.2022 r., II CSKP 439/22, Legalis). Wykładnia wniosków skargi kasacyjnej w celu nadania im elementów wymaganych przez art. 398⁴ § 1 pkt 3 in fine KPC oznaczałaby wykroczenie przez SN poza granice usuwania oczywistych omyłek tekstu i doprowadziłby do istotnej zmiany merytorycznej, skutkującej odmienną oceną dopuszczalności złożonego środka zas­karżenia.

Postanowienie SN z 26.9.2022 r., I CSK 1563/22