| W razie odmowy przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy – orzeczeniem o uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu art. 46 ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.) jest decyzja organu rentowego o odmowie przyznania jednorazowego odszkodowania (art. 15 ust. 2 pkt 2 tej ustawy). Wysokość jednorazowego odszkodowania ustala się według stawek za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu obowiązujących w dniu wydania tej decyzji, a kwota należnego odszkodowania przysługuje wraz z ustawowymi odsetkami określonymi przepisami prawa cywilnego od daty wydania zaskarżonej decyzji. Uchwała SN z 7.4.2009 r., I UZP 2/09 Przewodniczący Sędzia SN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec. |
Sąd Najwyższy podjął ww. uchwałę po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 7.4.2009 r. sprawy z odwołania
Moniki R. przeciwko ZUS Oddziałowi w B. o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, na skutek następującego zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem SO w B. z 29.11.2008 r.:
„Czy w rozumieniu art. 46 ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.), w sytuacji kiedy nie rozstrzygano kwestii o uszczerbku na zdrowiu w postępowaniu przed organem rentowym ani też w postępowaniu rozpoznawczym o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy – tym orzeczeniem o uszczerbku na zdrowiu jest orzeczenie sądu, w którym przyjmie się za prejudycjalną okoliczność zaistnienia wypadku przy pracy, a wysokość jednorazowego odszkodowania ustala się z daty wyrokowania sądu, czy też tym orzeczeniem jest wydana przez organ rentowy zaskarżona decyzja o odmowie przyznania jednorazowego odszkodowania z powodu nieuznania zdarzenia za wypadek przy pracy, a wysokość ewentualnego jednorazowego odszkodowania określa się z daty wydania zaskarżonej decyzji wydanej przez organ rentowy?”.
Uzasadnienie
Przedstawione SN do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne ujawniło się w następującym stanie faktycznym.
Monika R. we wnioskach z 28.3.2000 r. i z 7.4.2000 r. domagała się wypłaty jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci jej męża
Franciszka R., którego zgon 3.9.1999 r. był, w ocenie wnioskodawczyni, skutkiem wypadku przy pracy w czasie zatrudnienia u pracodawcy
Bronisława G. Decyzją z 11.4.2000 r. ZUS Oddział w B., na podstawie przepisów ustawy z 12.6.1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych (t.jedn: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm., dalej jako: WypadkiU75), odmówił przyznania wnioskodawczyni jednorazowego odszkodowania, gdyż przedłożony protokół ustalenia okoliczności wypadku przy pracy nie podawał przyczyny zewnętrznej, która spowodowała to zdarzenie. Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni od tej decyzji SR w B. wyrokiem z 16.2.2007 r. przyznał jej jednorazowe odszkodowanie w wysokości 42 845 zł.
Jednak w wyniku rozpoznania apelacji organu rentowego SO w B. wyrokiem z 14.6.2007 r. uchylił zaskarżony wyrok sądu I instancji i przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania z obowiązkiem orzeczenia o kosztach zastępstwa procesowego za obie instancje. Po ponownym rozpoznaniu sprawy SR w B. wyrokiem z 10.4.2008 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni, uznając, że zdarzenie z 3.9.1999 r., któremu uległ jej mąż, nie było wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm., dalej jako: WypadkiU02) i dlatego niezasadne okazało się roszczenie o przyznanie jednorazowego odszkodowania.
W apelacji wnioskodawczyni domagała się uchylenia tego wyroku w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji albo zmiany zaskarżonego wyroku i przyznania jej jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy. Przy rozpoznawaniu apelacji SO powziął istotne wątpliwości co do wykładni art. 46 WypadkiU02 z powodu rozbieżności w dotychczasowym orzecznictwie sądowym. Sąd ten wstępnie uznał, że na gruncie tego przepisu do oceny skutków zdarzenia z 3.9.1999 r. bez wątpienia należy stosować przepisy WypadkiU75 i niezasadne w tym względzie było odmienne stanowisko sądu I instancji. Jednak art. 46 WypadkiU02 budzi wątpliwości w zakresie wysokości jednorazowego odszkodowania ewentualnie należnego wnioskodawczyni w kontekście bezspornej w sprawie okoliczności, że dotychczas nie uznano potrzeby ustalania wysokości uszczerbku na zdrowiu.
Sąd II instancji wskazał, że zarówno wystąpienie wnioskodawczyni z wnioskami o przyznanie jednorazowego odszkodowania, jak i wydanie zaskarżonej decyzji o odmowie przyznania tego świadczenia nastąpiło pod rządami przepisów WypadkiU75. Z kolei wyrok, ewentualnie uwzględniający dochodzone roszczenie, będzie wydany pod rządami przepisów WypadkiU02. Przepis art. 46 WypadkiU02 stwierdza, że do wniosków o jednorazowe odszkodowanie zgłoszonych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy obowiązujące w dniu wydania orzeczenia o uszczerbku na zdrowiu lub stwierdzającego związek śmierci z wypadkiem albo chorobą zawodową. Nie rozwiązuje tego problemu nowelizacja WypadkiU02 dokonana ustawą z 20.4.2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Fundusz Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264), w której na podstawie jej art. 14 pkt 11 dodano art. 49a do WypadkiU02, tyle że przepis ten dotyczy jedynie „innych przesłanek prawnych do oceny roszczeń o świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych”.
Sąd II instancji wskazał, że w dotychczasowym orzecznictwie SN przyjęto dwa odrębne stanowiska dotyczące wydania orzeczenia o uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy w sytuacjach, kiedy nie ustalano uszczerbku na zdrowiu z powodu nieuznania zdarzenia za wypadek przy pracy. W wyroku z 3.8.2005 r., I UK 373/04 (OSNP Nr 11–12/2006, poz. 188) SN uznał, że orzeczeniem o uszczerbku w rozumieniu art. 46 WypadkiU02 jest każde orzeczenie (w tym również decyzja organu rentowego), w którym rozstrzygnięto kwestię uszczerbku nawet wówczas, gdy nie stwierdzono jego wystąpienia. Jeżeli jednak organ rentowy odmówił przyznania jednorazowego odszkodowania z powodu nieuznania zdarzenia za wypadek przy pracy, pierwszym orzeczeniem o uszczerbku na zdrowiu będzie orzeczenie sądu, w którym przyjęto jako przesłankę zaistnienie wypadku.
Z kolei w wyroku z 22.11,2007 r., II UK 69/07, niepubl. SN zajął odmienne stanowisko, a mianowicie, że decyzja organu rentowego odmawiająca przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy jest zawsze równoznaczna z orzeczeniem o uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu art. 46 WypadkiU02, nawet gdy przyczyną odmowy przyznania takiego świadczenia było stanowisko organu rentowego, że zdarzenie nie było wynikiem wypadku przy pracy.
Te dwa różniące się poglądy w przypadku ewentualnego uwzględnienia dochodzonego roszczenia w sposób odmienny mogą stanowić o wysokości przyznanego jednorazowego odszkodowania. Wysokość tego świadczenia według stanowiska prezentowanego w wyroku SN z 3.8.2005 r. wynosiłaby zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 1 WypadkiU02 44 439 zł (w myśl obwieszczenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 26.2.2008 r. w sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, M.P. Nr 22, poz. 219). I ta wysokość, zdaniem SO, uwzględniałaby realną siłę nabywczą tego odszkodowania, jak również rzeczywistą jego wartość z uwagi na długotrwałość dotychczasowego postępowania rozpoznawczego.
Z kolei według zapatrywania wyrażonego w orzeczeniu SN z 22.11.2007 r. wysokość jednorazowego odszkodowania wyniosłaby jedynie 34 106,70 zł, zgodnie z obwieszczeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 3.3.2000 r. w sprawie podwyższenia kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (M.P. Nr 8, poz. 174) i byłoby to jednorazowe odszkodowanie w niższej wysokości, przy jednoczesnej konstatacji, że wnioskodawczyni dochowała „wysokich kroków prawnych” celem realizacji przysługującego jej prawa, a wysokość tego jednorazowego odszkodowania z 2000 r. nie odpowiadałaby realnej wartości tak przyznanego świadczenia w porównaniu z datą zakończenia procesu o to świadczenie. W konsekwencji SO uznał, że przedstawiona kwestia jest zagadnieniem prawnym w rozumieniu art. 390 KPC.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie i dla porządku SN uznał za okoliczność wprost niebywałą i wymagającą oczywiście krytycznej sygnalizacji, że [...]