W ocenie SN rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym, powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego (art. 9 ust. 1c w zw. z art. 14 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 11 ust. 2 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, t.jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.).
Pierwszy Prezes SN w celu zapewnienia jednolitości orzecznictwa przedstawił SN wniosek o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego z zakresu ubezpieczeń społecznych, które w ostatnim czasie budziło spore rozbieżności w orzecznictwie. Chodziło mianowicie o wykładnię przepisów określających zasady podlegania ubezpieczeniu chorobowemu przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność. Kontrowersje wzbudzało ustalenie następstw prawnych, jakie dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, objętej dobrowolnie – na swój wniosek – ubezpieczeniem chorobowym (art. 14 ust. 1 i 1a w zw. z art. 11 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), wynikają z faktu pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego. Ta ostatnia okoliczność jest ustawowo klasyfikowana bowiem jako odrębny – względem prowadzenia pozarolniczej działalności tytuł podlegania osoby pobierającej zasiłek macierzyński obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 6 ust. 1 pkt 19 ww. ustawy). Jednocześnie pobieranie zasiłku macierzyńskiego nie stanowi tytułu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu ani obowiązkowo, ani dobrowolnie (art. 11 ww. ustawy). Na tym tle powstawało pytanie, czy dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, jakim jest objęta – na swój wniosek złożony przed rozpoczęciem korzystania z prawa do zasiłku macierzyńskiego – osoba prowadząca pozarolniczą działalność, ustaje w związku z rozpoczęciem pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego, czy też trwa ono w sposób nieprzerwany przez cały okres pobierania tego świadczenia, po czym jest kontynuowane.
Podleganie ubezpieczeniu chorobowemu w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osoby prowadzące działalność gospodarczą od dawna budziło wiele wątpliwości i było różnie oceniane przez sądy. Nie dziwi zatem fakt, że w końcu sprawa ta została rozstrzygnięta w drodze uchwały. Możliwe były trzy interpretacje przepisów. Pierwsza zakładająca, że z chwilą nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność ustaje. Druga, zgodnie z którą ubezpieczenie chorobowe przedsiębiorcy nie kończy się z chwilą rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ale ustaje dopiero w momencie zaprzestania korzystania z tego świadczenia. I w końcu trzecia, według której dobrowolne ubezpieczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność zainicjowane przed rozpoczęciem pobierania zasiłku macierzyńskiego nie ustaje ani z chwilą rozpoczęcia, ani zakończenia pobierania zasiłku.
Odpowiedź nie była prosta, konstrukcja przepisów regulujących ubezpieczenie chorobowe przedsiębiorców jest bowiem daleka od doskonałości. Zapewne jednak wykładnia literalna ustawy przesądziła o akceptacji pierwszej z możliwych opcji (na chwilę przygotowania tego artykułu nie zostało jeszcze opublikowane uzasadnienie uchwały). Stanowisko to niestety jest jednak najmniej korzystne z punktu widzenia przedsiębiorczych matek. Przyjęcie, że z chwilą nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, oznacza bowiem braku ciągłości ubezpieczenia chorobowego. Może to mieć istotne znaczenie na przykład przy ubieganiu się o późniejsze świadczenia finansowane z ubezpieczenia chorobowego (chociażby ze względu na okresy karencji) czy też wpływać na sposób ustalania wysokości świadczeń zasiłkowych (na niekorzyść przedsiębiorcy). By ograniczyć okres „przerwy” w ubezpieczeniu do minimum, osoby prowadzące działalność powinny pamiętać, o jak najszybszym ponownym zgłoszeniu do ubezpieczenia i terminowym opłacaniu składek po zakończeniu korzystania z zasiłku.
Niewykluczone, że uchwala SN sprawi, że władza ustawodawcza dostrzeże potrzebę zmiany przepisów w tym obszarze. Kobiety prowadzące działalność gospodarczą powinny bowiem mieć w okresie korzystania z zasiłku macierzyńskiego zapewnioną ciągłość ubezpieczenia chorobowego i wynikającą z tego ochronę.
Uchwała SN z 11.7.2019 r., III UZP 2/19
