Pracownik, wykonując czynności w ramach obowiązków pracowniczych, uzyskuje gwarancje, że w razie wyrządzenia szkody, jeśli nie działa w sposób umyślny, jego odpowiedzialność wobec pracodawcy jest ograniczona (zob. wyrok SA w Krakowie z 22.8.2013 r., I ACa 697/13). Jednak pracownik, który wadliwie wykonuje swoją pracę, musi się liczyć z konsekwencjami finansowymi. Zgodnie z art. 82 § 1 KP za wadliwe wykonanie z winy pracownika produktów lub usług wynagrodzenie nie przysługuje (zob. wyrok OSPiUS w Łodzi z 20.2.1979 r., niepubl.). Jeżeli wskutek wadliwie wykonanej pracy z winy pracownika nastąpiło obniżenie jakości produktu lub usługi, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu.
Pojęcie winy w prawie pracy jest zbliżone do rozumienia tego pojęcia w prawie karnym. Oznacza to, że pojęcie winy obejmuje winę nieumyślną oraz winą umyślną. Wina nieumyślna pracownika występuje wtedy, gdy ma on możliwość przewidywania, że jego bezprawne zachowanie wyrządzi szkodę, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że szkoda nie nastąpi (niedbalstwo), bądź wówczas, gdy pracownik nie przewiduje możliwości powstania szkody, choć w okolicznościach sprawy mógł i powinien przewidzieć jej powstanie (lekkomyślność). Przyjmuje się również, że dla stosunków pracy typowe jest wyrządzenie szkody z winy nieumyślnej, które jest zazwyczaj skutkiem braku należytej staranności pracownika w wykonywaniu obowiązków pracowniczych. Natomiast wina umyślna istnieje wówczas, gdy sprawca chce wyrządzić szkodę w mieniu pracodawcy i celowo do tego zmierza (zamiar bezpośredni) lub gdy mając świadomość szkodliwych skutków swego działania i przewidując ich nastąpienie, godzi się na nie, choć nie zmierza bezpośrednio do wyrządzenia szkody (zamiar ewentualny). Umyślne wyrządzenie szkody następuje zatem wtedy, gdy pracownik objął następstwa swego działania zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym (zob. wyrok SN z 9.2.2016 r., II PK 316/14, niepubl.).
W art. 82 § 1 KP dopuszczono odmowę zapłaty lub zmniejszenie wynagrodzenia jedynie za wadliwe wykonanie z winy pracownika produktów lub usług, a nie za jakiekolwiek wadliwe lub niezgodne z przepisami prawa bądź umową o pracę wykonywanie obowiązków przez pracownika. Wniosek ten ma potwierdzenie w treści art. 100 § 1 KP, zgodnie z którym obowiązek wykonywania pracy jest spełniony, gdy pracownik wykonał pracę sumiennie i starannie, stosując się do poleceń pracodawcy (zob. wyrok SN z 6.4.2016 r., II PK 54/15, OSNP Nr 11/2017, poz. 142).
W KP nie określono, jakie są przesłanki uznania produktu czy usługi za wadliwie wykonane. W przypadku produktów określenie kryteriów jest prostsze, większość z nich jest bowiem objęta normami jakościowymi, których niespełnienie świadczyć będzie o wadliwości produktu. W razie braku takich norm możliwe będzie zastosowanie art. 357 KC w zw. z art. 300 KP. Na mocy tej regulacji, jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości. W stosunku do usług, przy braku odpowiednich norm jakościowych, aby określić ich ewentualną wadliwość, pomocne będzie posłużenie się wskaźnikami staranności, które są wymagane przy wykonywaniu danego rodzaju usług. Przez wadliwość pracy pojmowanej jako produkt lub usługa należy zatem rozumieć jej bezużyteczność lub zmniejszoną użyteczność w stosunku do wymagań wynikających z norm pracy bądź innych mierników staranności wymaganej przy świadczeniu danego rodzaju pracy (usług). Wskazuje się, że w art. 82 § 1 KP znajduje rozwinięcie i uzupełnienie zasada przysługiwania wynagrodzenia za pracę wykonaną (art. 80 KP) stosownie między innymi do jakości świadczenia pracy (art. 78 § 1 KP) (zob. wyrok SN z 6.4.2016 r., II PK 54/15, OSNP Nr 11/2017, poz. 142).
Pozbawienie wynagrodzenia na podstawie art. 82 § 1 KP może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy zostanie wykazane, że wadliwe wykonanie produktów lub usług nastąpiło z winy konkretnego pracownika. Za niewystarczające uznać należy wskazanie przez pracodawcę, że odpowiedzialność za wadliwie wykonane produkty ponosi cała brygada, w której także pracował obwiniony pracownik (zob. wyrok SA w Katowicach z 29.2.2008 r., III APa 272/06, Biul.SAKa Nr 4/200, poz. 37).
Jeżeli wadliwość produktu lub usługi została usunięta przez pracownika, przysługuje mu wynagrodzenie odpowiednie do jakości produktu lub usługi, z tym że za czas pracy przy usuwaniu wady wynagrodzenie nie przysługuje. Usuwanie następstw wadliwie wykonanej pracy, usterek nie należy do czasu pracy pracownika. Praca tego rodzaju nie stanowi w rezultacie pracy w godzinach nadliczbowych (zob. wyrok SA w Warszawie z 20.11.1997 r., III APa 63/97, PiZS Nr 4/1999).
Warto zauważyć, iż pracodawca nie musi korzystać z uprawnień przewidzianych w art. 82 KP i pomimo wadliwego wykonania produktu (usługi) z winy pracownika może odstąpić od pozbawienia go wynagrodzenia lub obniżenia zapłaty, np. uznanie przez inwestora przy odbiorze robót, że prace wykonano wadliwie lub niezgodnie z umową, nie powoduje obniżenia wynagrodzenia pracowników, jeżeli uprzednio pracodawca zaakceptował wykonanie tych robót, jako odpowiadające wymaganym kryteriom jakościowym (zob. wyrok SN z 3.6.1998 r., I PKN 49/98, OSNAP Nr 11/1999, poz. 362).
W orzecznictwie wyrażono pogląd, że art. 82 KP nie może mieć zastosowania do kwestii wstrzymania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Zgodnie z art. 172 zd. 1 KP za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Powyższy przepis łączy się ściśle z wynikającą z art. 66 ust. 2 KP oraz z art. 152 KP zasadą odpłatności urlopu i wyznacza pewne ogólne standardy dotyczące wynagrodzenia za czas przerwy urlopowej, które mają gwarantować niepogorszenie sytuacji majątkowej pracownika korzystającego z urlopu (zob. wyrok WSA w Gliwicach z 14.6.2016 r., IV SA/Gl 1155/15, orzeczenia.nsa.gov.pl).
Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną. Przesłankami odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy w pełnym rozmiarze jest bezprawność działania i wina umyślna jako przesłanki kwalifikowane, poza tym zaistnienie szkody oraz związek przyczynowy między bezprawnym zachowaniem pracownika a szkodą (zob. wyrok SA w Szczecinie z 7.2.2017 r., III APa 13/16). W razie dochodzenia od pracownika odszkodowania na zasadach przewidzianych w ramach art. 114 KP w zw. z art. 122 KP to na pracodawcy spoczywa ciężar łącznego udowodnienia szkody i jej wysokości, winy pracownika oraz normalnego związku przyczynowego pomiędzy powstaniem albo zwiększeniem szkody a zachowaniem się pracownika (zob. wyrok SA w Krakowie z 11.9.2012 r., III APa 20/12; wyrok SN z 27.7.2011 r., II PK 22/11, MoPr Nr 1/2012, s. 34–35). Okoliczności te mogą być wykazane za pomocą wszelkich środków dowodowych, których wiarygodność i moc dowodową sąd ocenia według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważania zebranego materiału (zob. wyrok SN z 23.6.2009 r., III PK 15/09). Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Jeżeli pracodawca udowodnił poniesienie kosztów związanych z wykryciem i usunięciem popełnionych przez pracownika błędów, to koszty te stanowią jego szkodę. Wydatek taki nie stanowiłby szkody pracodawcy, wówczas gdyby był, obiektywnie i racjonalnie rzecz ujmując, niepotrzebny (zob. wyrok SN z 14.5.2013 r., I PK 5/13). Przy ustalaniu odpowiedzialności pracownika należy każdorazowo brać pod uwagę okoliczności zdarzenia, w szczególności należytą staranność, wiedzę i doświadczenie, jakie powinny być uwzględnione standardowo przy działaniach danego typu. Jeżeli wszystkie działania zostały przeprowadzone poprawnie, to pracownik nie ponosi odpowiedzialności, ponieważ działał w granicach dopuszczalnego ryzyka (zob. wyrok SA w Szczecinie z 18.2.2016 r., III APa 13/15).
Wymienione w tekście orzeczenia SN bez podanego miejsca publikacji są dostępne na stronie internetowej: www.sn.pl, a sądów apelacyjnych na: orzeczenia.ms.gov.pl
