TK orzekł o niezgodności z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji przepisu art. 32 ust. 1 PrUpN w zakresie, w jakim dotyczył dłużników będących spółkami z o.o. TK zgodził się z argumentacją, że w art. 32 ust. 1 PrUpN ustawodawca ograniczył prawo do sądu uniemożliwiając uzyskanie zwolnienia dłużnika ‒ wnioskodawcy od opłaty sądowej od wniosku o ogłoszenie upadłości. Przepis art. 32 ust. 1 PrUpN zmuszał sąd upadłościowy do zwrotu nieopłaconego wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości bez merytorycznego rozpatrzenia, nawet jeżeli wniosek był zasadny. Droga sądowa w tym postępowaniu jest formalnie otwarta dla każdego, a podjęcie postępowania nakazane (art. 21 ust. 1 PrUpN), jednak dłużnicy nieposiadający dostatecznych środków, aby opłacić wniosek, nie mogli zrealizować swego prawa i obowiązku.
Jak wynika z orzecznictwa TK, na prawo do sądu składa się prawo do:
‒ dostępu do sądu, czyli do uruchomienia procedury przed sądem,
‒ odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, zgodnie z wymogami zgodności i jawności,
‒ wyroku sądowego, tj. uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd,
‒ odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawę.
TK wskazał, że art. 45 znajdujący się w rozdziale poświęconym wolnościom i prawom osobistym człowieka i obywatela statuuje prawo podmiotowe przysługujące jednostce.
Ponadto TK zaznaczył, że ograniczenia dostępu do sądu mogą przejawiać się nie tylko w sposób bezpośredni, ale także pośredni na skutek barier ekonomicznych np. wygórowanych kosztów postępowania. Taką barierą jest bezwzględne wyłączenie przez przepisy możliwości zwolnienia od kosztów sądowych, bez zbadania indywidualnej sytuacji podmiotu składającego wniosek o takie zwolnienie. TK wielokrotnie wskazywał na funkcje społeczne kosztów sądowych w aspekcie pozytywnym, ale także negatywnym (utrudnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości).
W ocenie TK, ograniczenie prawa dostępu do sądu określone w art. 32 ust. 1 PrUpN, polegające na bezwzględnym zakazie stosowania przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych wobec dłużnika składającego wniosek o ogłoszenie upadłości, nie jest w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji uzasadnione.
Art. 31 ust. 3 stanowi, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. TK za każdym razem bada, czy dane ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności mieści się w zasadzie proporcjonalności, poszukując odpowiedzi na trzy pytania: czy może ona doprowadzić do zamierzonych skutków, czy jest niezbędne dla ochrony interesu publicznego, z którym jest związane, oraz czy efekty ograniczenia pozostają w odpowiedniej proporcji do ciężarów nałożonych na obywatela.
TK orzekł, że przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie w art. 32 ust. 1 PrUpN jest skrajne, nadmierne w stosunku do celów, którym służą koszty postępowania, a przez to niezgodne z zasadą proporcjonalności określoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji. TK podzielił pogląd, iż instytucja zwolnienia od kosztów sądowych, w kształcie, jaki został jej nadany w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej jako: UKSC), zawiera mechanizmy pozwalające na eliminację żądań oczywiście bezzasadnych również w postępowaniu upadłościowym i naprawczym. Jednocześnie TK zaznaczył, że ustawodawca ma prawo do odrębnego uregulowania zwolnienia od kosztów sądowych w sprawach postępowania upadłościowego z zachowaniem wymogów konstytucyjnych. Trybunał orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 32 ust. 1 PrUpN w zakresie, w jakim dotyczył dłużników będących spółkami z o.o. Wyrok w tej sprawie ma zatem charakter zakresowy i nie zmienia brzmienia zaskarżonego przepisu. Jednocześnie TK zwrócił uwagę, na konieczność usunięcia niekonstytucyjności art. 32 ust. 1 PrUpN w zakresie odnoszącym się do pozostałych podmiotów będących dłużnikami, którzy są zobowiązani do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości i ubiegają się o zwolnienie od kosztów sądowych.
