Teza:

„Zgodzić się należy z poglądem, że w procesie prowadzonym na zasadzie art. 425 k.s.h., w którym osią sporu jest ocena zgodności z ustawą uchwały pozbawiającej akcjonariusza prawa poboru akcji nowej emisji, ciężar udowodnienia powyższej zgodności obciąża pozwaną. W świetle art. 433 § 1 k.s.h. prawo poboru należy do przywilejów ustawowo gwarantowanych; w konsekwencji pozbawienie lub ograniczenie tego prawa, jako czynność wyjątkowa, może nastąpić jedynie z zachowaniem przepisów ustawy, zaś jej prawną skuteczność winna udowodnić strona, która powołuje się na pozbawienie akcjonariusza ustawowego przywileju (art. 6 KC)”.

 

Stan faktyczny

1. 24.5.2011 r. Zwyczajne Walne Zgromadzenie Spółki (dalej: ZWZ) podjęło uchwałę w sprawie warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego poprzez emisję akcji serii X, emisji warrantów subskrypcyjnych serii Y, zmiany statutu oraz wyłączenia w całości prawa poboru akcji serii X i warrantów subskrypcyjnych serii Y (dalej: Uchwała). Na mocy Uchwały warranty subskrypcyjne serii Y miały zostać nieodpłatnie objęte przez Dom Maklerski Z, a następnie wymienione na akcje serii X obejmowane za wkłady pieniężne po cenie emisyjnej określonej przez Zarząd Spółki, nie niższej niż średnia notowań akcji Spółki na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. z ostatnich sześciu miesięcy poprzedzających podjęcie Uchwały.

2. Przed podjęciem Uchwały Zarząd na stronie internetowej Spółki opublikował opinię uzasadniającą powody pozbawienia prawa poboru akcji zwykłych na okaziciela serii X i warrantów subskrypcyjnych serii Y (dalej: Opinia Zarządu). Opinia Zarządu w sposób ogólnikowy uzasadniała powody pozbawienia prawa poboru i nie zawierała jakiegokolwiek uzasadnienia proponowanej ceny emisyjnej akcji bądź sposobu jej ustalenia.

3. Uchwała została zaskarżona przez akcjonariusza (dalej: Powód) powództwem o stwierdzenie nieważności Uchwały na podstawie art. 425 KSH. Powód wywodził nieważność Uchwały m.in. z powodu:

• braku istnienia wynikającej z art. 433 § 2 zd. pierwsze KSH przesłanki interesu spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru w całości oraz
• niezgodności Opinii Zarządu z dyspozycją art. 433 § 2 zd. czwarte KSH z uwagi na ogólnikowe uzasadnienie powodów pozbawienia prawa poboru i brak jakiegokolwiek uzasadnienia proponowanej ceny emisyjnej akcji bądź sposobu jej ustalenia.

W toku postępowania Spółka nie przedstawiła jakichkolwiek dowodów z dokumentów (w tym w formie sprawozdań finansowych i analiz ekonomicznych) istniejących w dacie podjęcia Uchwały, uzasadniających istnienie interesu Spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru akcji serii X w całości. Spółka powołała na tę okoliczność jedynie dowody osobowe z zeznań członków Rady Nadzorczej Spółki w charakterze świadków oraz przesłuchania członków Zarządu Spółki w charakterze strony.

Rozstrzygnięcie

1. SO wyrokiem z 7.10.2013 r. oddalił powództwo. Ustalił, że pomimo braku w treści Opinii Zarządu uzasadnienia ceny emisyjnej akcji serii X bądź sposobu jej ustalenia, wymogi formalne z art. 433 § 2 KSH zostały spełnione. Wywiódł, że jedynie pozytywne ustalenie i ocena, że Uchwała została podjęta nie w interesie spółki a w innym celu, pozwalałoby na jej unieważnienie. Powód zaskarżył wyrok SO. Wiodące podstawy apelacji sprowadzały się do zarzutów naruszenia:

• art. 6 KC w zw. z art. 2 w zw. z art. 433 § 1 oraz § 2 KSH poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że na Powodzie, jako akcjonariuszu, spoczywał obowiązek dowodzenia faktów wskazujących na brak interesu Spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru w całości oraz
• art. 433 § 2 zd. czwarte KSH w zw. z art. 453 § 1 KSH poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że wystarczającą podstawą do skutecznego pozbawienia akcjonariuszy prawa poboru jest przedstawienie przez Zarząd walnemu zgromadzeniu Opinii Zarządu uzasadniającej jedynie bardzo ogólnikowo powody pozbawienia prawa poboru, a ponadto nie uzasadniającej proponowanej ceny emisyjnej akcji bądź sposobu jej ustalenia.

2. SA podzielił pogląd Powoda, że w procesie prowadzonym na zasadzie art. 425 KSH, w którym osią sporu jest ocena zgodności z ustawą uchwały pozbawiającej akcjonariusza prawa poboru akcji nowej emisji, ciężar udowodnienia powyższej zgodności obciąża Spółkę, jako stronę powołującą się na pozbawienie akcjonariusza ustawowego przywileju. W glosowanym wyroku Sąd odniósł przesłankę istnienia interesu spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru (zawartą w art. 433 § 2 zd. pierwsze KSH) do podjętej Uchwały. Stwierdził, że stan zgodności Uchwały z interesem spółki winien być badany na podstawie zdarzeń i motywów możliwych do przeanalizowania w okresie organizacji i przebiegu ZWZ. Dowody obrazujące sytuację i potrzeby finansowe Spółki w latach późniejszych nie mogą być uznane za oczywiście przydatne w procesie rekonstrukcji sytuacji Spółki w dacie podjęcia Uchwały.

3. SA zgodził się z Powodem, że Opinia Zarządu była wadliwa z uwagi na brak uzasadnienia proponowanej ceny emisyjnej bądź sposobu jej ustalenia. Uznał jednak, że ta okoliczność jest niewystarczająca do stwierdzenia nieważności Uchwały. Argumentował to tym, że niektóre przepisy ustawy, w tym art. 433 § 2 KSH, mają charakter proceduralny. Sankcja z art. 425 § 1 KSH znajduje zastosowanie do uchwał podjętych z naruszeniem wymagań proceduralnych tylko wówczas, jeżeli naruszenie to mogło mieć istotny wpływ na treść uchwał (por. wyrok SN z 5.7.2007 r., IV CSK 163/07, niepubl., wyrok SN z 16.3.2005 r., III CK 477/04, Legalis nr 69665, wyrok SN z 8.12.1998 r., I CKN 243/98, Legalis nr 43119). Ustalił, że naruszenie art. 433 § 2 KSH wskutek wadliwej treści Opinii Zarządu nie miało wpływu na podjęcie Uchwały, więc nie można stwierdzić nieważności Uchwały z tej przyczyny.

4. SA stanął ponadto na stanowisku, że należy powściągliwie oceniać argumenty prezentowane przez Zarząd w Opinii Zarządu. Wynika to z ogólnego charakteru tej opinii, która nie jest ekspertyzą. W konsekwencji stwierdził, że przyczyny uzasadniające uchylenie prawa poboru zostały zaprezentowane przez Zarząd Spółki w sposób czyniący zadość wymogom art. 433 § 2 KSH.

 

Komentarz

1. Wiodącą, materialną przesłanką skutecznego pozbawienia akcjonariuszy prawa poboru jest istnienie interesu spółki w pozbawieniu akcjonariuszy tego prawa, co wynika z literalnej wykładni art. 433 § 2 zd. pierwsze KSH. Dopiero w dalszej części tego przepisu stypizowane są wymogi formalne warunkujące podjęcie uchwały w przedmiocie pozbawienia akcjonariuszy prawa poboru. W kontekście osi sporu należy uznać, że na zasadzie art. 6 KC w zw. z art. 2 KSH Spółka musiała wykazać istnienie przesłanki interesu spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru w całości. Argumentacja dot. ciężaru dowodu „przerzuconego na spółkę” znajduje oparcie w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym prawa akcjonariusza do udziału w zysku rocznym, które jest obok prawa poboru akcji jednym z najważniejszych uprawnień w spółce akcyjnej (por. wyrok SN z 27.3.2013, sygn. I CSK 407/12, Legalis nr 661546).

2. SA dokonał błędnej wykładni art. 433 § 2 zdanie pierwsze KSH polegającej na odniesieniu przesłanki istnienia interesu spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru, o której mowa w tym przepisie, do podjętej uchwały, podczas gdy przesłanka ta winna być badana w odniesieniu do możliwości wyłączenia prawa poboru. Są to dwa całkowicie odmienne zagadnienia. Czym innym jest bowiem ocena zgodności Uchwały z interesem pozwanej spółki (którą bada się w ramach powództwa o uchylenie uchwały z art. 422 § 1 KSH), a czym innym jest ocena wystąpienia zawartej w art. 433 § 2 zdanie pierwsze KSH przesłanki istnienia interesu spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru. Przyjęcie przez SA błędnej wykładni tego przepisu doprowadziło do niewłaściwego ustalenia przez SA ram postępowania i nierozpoznania istoty sprawy. Z uzasadnienia wyroku wprost wynika, że Sąd Apelacyjny skupił się jedynie na badaniu stanu zgodności Uchwały z interesem spółki. SA nie badał natomiast kwestii wystąpienia zawartej w art. 433 § 2 zdanie pierwsze KSH przesłanki interesu Spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru, której ciężar udowodnienia spoczywał na Spółce.

3. W opinii autora sprzeczność uchwały o wyłączeniu prawa poboru z art. 433 § 2 KSH zawsze uzasadnia wyeliminowanie uchwały z obrotu prawnego. Taki pogląd podziela piśmiennictwo (por. S. Sołtysiński, komentarz do art. 433 KSH [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz do artykułów 301-458, t. 3, Warszawa 2005, opubl. Legalis; A. Radwan, Prawo poboru w spółce akcyjnej, Warszawa 2004, s. 282; W. Popoiołek [w:] S. Włodyka (red.), Prawo spółek handlowych. System prawa handlowego Tom 2, Warszawa 2012, s. 1004.). Uznanie, że naruszenia art. 433 § 2 KSH przez wadliwe sformułowanie opinii zarządu może prowadzić do stwierdzenia nieważności uchwały tylko wówczas, gdy miało wpływ na jej treść, stanowiłoby formę nieprzewidzianego w prawie unijnym wyjątku od standardu ochrony ustanowionego w art. 33 ust. 4 Dyrektywy PEiR 2012/30/UE z 25.10.2012 r.

 

Wnioski praktyczne

1. Sąd w ramach procesu prowadzonego na zasadzie art. 425 KSH, w którym osią sporu jest ocena zgodności z ustawą uchwały pozbawiającej akcjonariuszy prawa poboru akcji nowej emisji, powinien zbadać przesłankę z art. 433 § 2 zd. pierwsze KSH, polegającą na istnieniu interesu spółki w pozbawieniu akcjonariuszy w całości prawa poboru, przy czym istnienie interesu spółki powinno być badane wyłącznie w odniesieniu do możliwości pozbawienia akcjonariuszy prawa poboru na podstawie zaskarżonej uchwały. Sąd nie powinien natomiast w tym kontekście badać zgodności uchwały pozbawiającej akcjonariuszy prawa poboru akcji nowej emisji z interesem spółki.

2. Brak pozytywnego ustalenia i oceny, że istnieje interes spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru, implikuje brak spełnienia przesłanki z art. 433 § 2 zdanie pierwsze KSH i skutkuje nieważnością uchwały. Ciężar udowodnienia faktu istnienia interesu spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru spoczywa wyłącznie na spółce. Ponosić ona będzie negatywne konsekwencje niemożności przeprowadzenia przez Sąd merytorycznej kontroli istnienia interesu Spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru. Fakt istnienia interesu spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru winien być wykazany materiałem dowodowym istniejącym w dacie podjęcia uchwały pozbawiającej akcjonariuszy prawa poboru akcji, przy czym materiał dowodowy winien uzasadniać przyczyny podjęcia uchwały, a nie usprawiedliwiać jej podjęcie post factum.