Uprawnienia wierzyciela pauliańskiego przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości

Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu przez Sąd Okręgowy – SN III CZP 79/12:

Monitor Prawa Handlowego | 01/2013

A A A

Argumenty z uzasadnienia postanowienia SO o przedstawieniu SN zagadnienia prawnego

Przy rozpoznawaniu zażalenia SO powziął poważne wątpliwości, dotyczące zastosowania w rozpoznawanej sprawie przepisów art. 1036 KPC i art. 1025 KPC w brzmieniu obowiązującym przed dniem 20.2.2011 r.
W następstwie wyroku zapadłego w procesie ze skargi pauliańskiej wierzyciel uzyskuje możliwość dochodzenia zaspokojenia się ze składników majątkowych osoby trzeciej, które wskutek zaskarżonej czynności wyszły z majątku dłużnika, z pierwszeństwem przed wszystkimi innymi wierzycielami osoby trzeciej. Powyższy przywilej wynika wprost z przepisu art. 532 KC.
Sformułowanie „dochodzić zaspokojenia się” zawarte w ww. przepisie oznacza generalnie konieczność przeprowadzenia postępowania sądowego, celem uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko dłużnikowi, dysponowania prawomocnym orzeczeniem bezskuteczności krzywdzącej czynności (tzw. wyrok pauliański) i wreszcie wszczęcia przez uprawnionego egzekucji.
Wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego powinien być skierowany przeciwko dłużnikowi wskazanemu w tytule wykonawczym, zaś prawomocny wyrok pauliański daje przywilej m.in. do zajęcia przedmiotu, z którego wierzyciel chciałby prowadzić egzekucję, a który przeszedł do majątku osoby trzeciej i finalnie doprowadzenia do jego licytacyjnej sprzedaży, na następnie zaspokojenia z sumy uzyskanej z egzekucji.
W doktrynie wyrażany jest pogląd, że w sytuacji gdyby czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną względem kilku wierzycieli, pierwszeństwo zaspokojenia się przysługuje im w równym stopniu; powinno więc w takim wypadku nastąpić proporcjonalne zaspokojenie pretensji, a jednocześnie przed wszystkimi wierzycielami osoby trzeciej.
Powyższe wskazuje, że dopuszcza się zastosowanie wobec wierzytelności kilku osób, dysponujących tzw. orzeczeniami pauliańskimi (i oczywiście tytułami wykonawczymi przeciwko dłużnikowi), zasady proporcjonalności (stosunkowości) podziału, wynikającej z art. 1026 § 1 KPC tj. polegającej na przyjęciu, że należności równorzędne są zaspokajane proporcjonalnie do wysokości każdej z nich. Brak natomiast stanowiska w doktrynie, czy konsekwentnie należałoby przyjąć, że do takich wierzycieli miałaby także zastosowanie zasada uprzywilejowania, wyrażona również w treści art. 1026 w zw. z art. 1025 KPC (określająca poszczególne kategorie i ich kolejność), a zatem gdyby jeden z takich wierzycieli posiadał tytuł przeciwko dłużnikowi np. z tytułu świadczeń alimentacyjnych, to czy wyprzedzałby w pierwszeństwie zaspokojenia innych wierzycieli posiadających tytuły ze skargi paulińskiej.
W niniejszej sprawie mamy do czynienia ze stanem faktycznym, w którym oprócz wierzyciela dysponującego tytułami wykonawczymi przeciwko dłużnikowi oraz wyrokami pauliańskimi (wraz z klauzulą na następcę) występują również wierzyciele osoby trzeciej, do której majątku, w wyniku czynności prawnej, weszła nieruchomość.
W związku z tą sytuacją pojawia się pytanie, czy uregulowanie zawarte w przepisie art. 532 KC, a w szczególności możliwość dochodzenia zaspokojenia się z pierwszeństwem przed wszystkimi innymi wierzycielami osoby trzeciej, oznacza, że wierzyciel taki uzyskuje absolutne pierwszeństwo w zaspokojeniu swoich roszczeń przed wierzycielami osoby trzeciej, a więc przepis art. 1025 KPC nie ma do niego zastosowania.
Czy też, według drugiego możliwego do przyjęcia poglądu, należności takiego wierzyciela, według brzmienia przepisu art. 1025 KPC mającego zastosowanie w niniejszej sprawie, podlegałyby zaspokojeniu w kategorii 8 jako korzystające z ustawowego pierwszeństwa, niewymienionego w kolejnościach wcześniejszych. Powyższe oznacza, że wierzyciel ten wprawdzie wyprzedzałby innych wierzycieli osoby trzeciej ujętych w kategorii 9, jednakże musiałby uznać pierwszeństwo występujących w sprawie wierzycieli, których należności zostały zaliczone do kategorii 1, 5 i 7. Stanowisko takie, przyjęte przez Sąd I instancji, ma również swoją rację, w przypadku uznania, iż dyspozycją art. 1025 § 1 pkt 8 KPC objęci są wierzyciele korzystający z ustawowego pierwszeństwa (na przykład art. 532 KC), a więc niewymienionego w kolejnościach wcześniejszych według art. 1025 KPC.
W kwestii obowiązywania w stosunku do wierzyciela pauliańskiego przepisu art. 1036 KPC można przedstawić dwa odmienne poglądy. Uprawnione jest stanowisko, prezentowane przez SR, że wierzyciel, który uzyskał ochronę w trybie art. 532 KC, może z niej skorzystać tylko w sytuacji, gdy zgłosi się do postępowania egzekucyjnego – prowadzonego przez wierzycieli osoby trzeciej – najpóźniej do dnia uprawomocnienia się orzeczenia o przysądzeniu własności. Przepis taki bowiem daje wierzycielowi (tak jak wierzycielom osoby trzeciej) ostatnią możliwość do zgłoszenia jego należności, a nie ma podstaw do przyjęcia, aby wierzyciel ze skargi pauliańskiej miał być traktowany w inny sposób, skoro jest również wierzycielem.
Można też opowiedzieć się za innym poglądem, iż momentem końcowym do zgłoszenia się wierzyciela paulińskiego, celem zaspokojenia jego roszczeń, jest uprawomocnienie się postanowienia o sporządzeniu planu podziału, a nie o przysądzeniu własności. Suma, którą uzyskuje się ze sprzedaży nieruchomości stanowi przecież, do czasu prawomocnego jej rozdysponowania pomiędzy wierzycieli osoby trzeciej, środki uzyskane z nieruchomości, a treść przepisu art. 532 KC, a zwłaszcza zwrot „dochodzić zaspokojenia się”, należy rozumieć jako uprawnienie do otrzymania tych środków przez wierzyciela pauliańskiego, także do czasu, aż prawomocnie zostaną one przyznane wierzycielom osoby trzeciej. Zatem przepis art. 1036 KPC nie ma zastosowania do wierzyciela pauliańskiego.
Zdaniem SO wskazane powyżej kwestie nie zostały dostatecznie wyjaśnione zarówno w orzecznictwie jak i w doktrynie, a budzą one poważne wątpliwości i z tych względów – na podstawie art. 390 § 1 KPC – należało przedstawić SN pytanie prawne jak w sentencji postanowienia.

Ocena artykułu:

Oceniono 0 razy

Oceniłeś już ten artykuł.

Artykuł został oceniony.

Zaloguj się lub zarejestruj, aby dodać komentarz.

Zamów

Prenumerata

Moduł tematyczny