Na stronie Rządowego Centrum Legislacji został opublikowany nowy projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciw­działaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz niektórych innych ustaw, autorstwa Ministerstwa Rozwoju i Technologii¹.

Nowelizacja obejmuje zmianę trzech aktów prawnych:

• ustawy z 8.3.2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych²;
• ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych³;
• ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych⁴.

Poniżej główne założenia projektu ustawy nowelizującej.

Autorzy ustawy zmieniającej NadmOpTransHandlU doprecyzowali definicję nadmiernego opóźnienia ze spełnieniem świadczeń pieniężnych, która dotychczas oznaczała sumę wartości niespełnionych i spełnionych po terminie świadczeń w wysokości co najmniej 2 000 000 zł w okresie trzech kolejnych miesięcy. Na mocy nowelizacji sumowaniu podlegać mają tylko świadczenia wymagalne w okresie ^­objętym postępowaniem (art. 13b ust. 2 projektu).

Projekt przewiduje bezskuteczność zastrzeżenia umownego wyłączającego lub ograniczającego prawo wierzyciela do przelewu wierzytelności w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem – mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca⁵. Aktualizacja sankcji bezskuteczności takiego postanowienia umownego będzie mieć miejsce, gdy w terminie określonym w umowie nie dojdzie do zapłaty, a jeżeli w umowie nie określono terminu zapłaty – od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Wskazanego wyłączenia nie stosuje się do transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny (art. 9a).

Jako przyczynę wprowadzenia omawianego rozwiązania wskazuje się nadużycia instytucji umownego zakazu cesji wierzytelności oraz innych postanowień umownych ograniczających przelew wierzytelności poprzez wprowadzanie np. wymogu uzyskania zgody dłużnika na przelew wierzytelności. W konsekwencji może to prowadzić do utraty płynności, a w efekcie – do powstawania zatorów płatniczych. Wprowadzenie sankcji bezskuteczności ma w pierwszej kolejności zabezpieczyć pozycję MŚP, ponieważ zastrzeżenia umowne wyłączające lub ograniczające prawo przelewu wierzytelności są szczególnie dotkliwe w relacjach asymetrycznych, w których występuje element przewagi kontraktowej.

NadmOpTransHandlU w art. 13a nakłada na określone podmioty obowiązek przekazywania ministrowi właściwemu do spraw gospodarki sprawozdań o stosowanych przez te podmioty w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych.

Obecnie obowiązek sprawozdawczy ciąży na podatkowych grupach kapitałowych bez względu na wysokość osiągniętych przychodów oraz na innych podatnikach, u których wartość przychodu uzyskana w roku podatkowym przekroczyła równowartość 50 000 000 euro.

Podmioty, o których mówi art. 13a NadmOpTrans­HandlU, składają sprawozdanie o stosowanych terminach zapłaty w transakcjach handlowych przez swoich kierowników, za których zgodnie z projektem zaproponowanym przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii uważa się członków zarządu lub innego organu zarządzającego tego podmiotu. W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej oraz spółki komandytowej za kierownika uznaje się komplementariusza prowadzącego sprawy spółki, a w przypadku spółki jawnej – wspólnika prowadzącego sprawy spółki. Za kierownika podmiotu uznaje się również likwidatora, a także syndyka lub zarządcę ustanowionego w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Na mocy nowelizacji istnieć będzie możliwość złożenia sprawozdania przez pełnomocnika.

Novum na gruncie NadmOpTransHandlU mają być ograniczenia wskazanego powyżej obowiązku sprawozdawczego, który zgodnie z treścią projektu (dodany ust. 1a do art. 13a) nie będzie obejmował:

• transakcji handlowych zawieranych w zakresie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej;
• transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są podmioty należące do tej samej grupy kapitałowej;
• świadczeń pieniężnych, w przypadku których upłynął termin przedawnienia.

Projekt zakłada również zmiany w zakresie samej treści sprawozdania oraz informacji, jakie należy w nim ujawnić. Dotyczy to przede wszystkim wartości świadczeń pieniężnych otrzymanych lub spełnionych w terminach umownych, a nie jak obecnie w terminach liczonych od dnia wystawienia faktury. Ministerstwo Rozwoju i Technologii proponuje również, aby podmioty zobowiązane wykazywały wartość świadczeń pieniężnych nieotrzymanych i niespełnionych wraz z podaniem terminu opóźnienia.

Projektowane zmiany przewidują również wydłużenie terminu na złożenie ministrowi właściwemu do spraw gospodarki sprawozdania o stosowanych w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych do 30 kwietnia. Minister będzie zobowiązany do opublikowania zbiorczego zestawienia przekazanych sprawozdań do 31 lipca.

Przekazywane ministrowi właściwemu do spraw gospodarki sprawozdania będą następnie składane na ręce Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów⁶ wraz z informacją o podmiotach, które nie złożyły sprawozdań w terminie. Na podstawie przekazanych sprawozdań i danych Prezes UOKiK będzie mógł dokonać analizy prawdopodobieństwa nadmiernego opóźnienia się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych oraz wskazać podmioty, które dopuszczają się niezgodnych z NadmOpTransHandlU praktyk.

Na mocy nowelizacji podmiot przekazujący sprawozdanie będzie zobowiązany do jego korekty, w sytuacji gdy co najmniej w jednej pozycji przekazanego sprawozdania dane uległy zmianie o co najmniej 10% wartości. Składając korektę sprawozdania, przedsiębiorca będzie musiał dołączyć uzasadnienie powodów konieczności dokonania korekty. ­Autorzy nowelizacji przewidują, aby zmian wartości świadczeń wynikających z faktur korygujących wystawionych w latach następujących po roku, za który złożono sprawozdanie, nie wykazywać w korekcie złożonego już sprawozdania, lecz w sprawozdaniu składanym za rok, w którym świadczenie objęte fakturą stało się wymagalne.

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 13z Nadm­OpTransHandlU: ,,Kto wbrew obowiązkowi, o którym mowa w art. 13a ust. 1, nie przekazuje w terminie sprawozdania, o którym mowa w tym przepisie, podlega karze grzywny”. W praktyce przepis ten budził wątpliwości interpretacyjne. Czy odpowiedzialność za niezłożenie w terminie sprawozdania ponoszą wyłącznie w imieniu własnym kierownicy podmiotów zobowiązanych do przekazania sprawozdań, czy występują oni w imieniu tych podmiotów i w ich imieniu ponoszą odpowiedzialność?

Projekt doprecyzowuje zakres odpowiedzialności podmiotowej, jednoznacznie wskazując, że omawiany obowiązek spoczywa na podmiocie, a jego kierownik dokonuje jedynie czynności złożenia sprawozdania. Powyższe oznacza, że odpowiedzialność karna obwarowana sankcją grzywny za nieprzekazanie sprawozdania w imieniu przedsiębiorcy zobowiązanego spoczywać będzie na wszystkich kierownikach podmiotu, a więc na członkach zarządu, komplementariuszach, likwidatorach, zarządcach i syndykach.

Projektowane zmiany przewidują także zmiany w zakresie postępowania w sprawie nadmiernego opóźnienia się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych w transakcjach handlowych (art. 13b, 13 ca, 13v projektu).

Po pierwsze, Prezes UOKiK przy ocenie wystąpienia nadmiernego opóźnienia ze spełnianiem świadczeń będzie pomijał:

• niespełnione oraz spełnione po terminie świadczenia pieniężne, w przypadku których termin spełnienia upłynął wcześniej niż dwa lata przed dniem wszczęcia postępowania w sprawie nadmiernego opóźnienia się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych w transakcjach handlowych;
• transakcje handlowe, których wyłącznymi stronami są podmioty należące do tej samej grupy kapitałowej;
• transakcje handlowe zawierane w zakresie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej.

Po drugie, zgodnie z treścią projektu Prezes UOKiK zyska kompetencję do występowania do przedsiębiorców w sprawach z zakresu przeciwdziałania nadmiernym opóźnieniom ze spełnieniem świadczeń pieniężnych. Autorzy nowelizacji chcą, aby Prezes UOKiK mógł wystąpić z żądaniem przedstawienia określonych informacji lub dokumentów bez konieczności wcześniejszego wszczynania postępowania. Takie rozwiązanie pozwoli wezwanym podmiotom przekazać swoje stanowisko w sprawie jeszcze przed rozpoczęciem oficjalnego postępowania. Termin na zajęcie stanowiska ma być wyznaczany przez Prezesa UOKiK, jednak nie będzie on mógł być krótszy niż 14 dni, licząc od dnia otrzymania przez przedsiębiorcę wystąpienia Prezesa UOKiK.

Projekt zmienia również sposób nakładania przez Prezesa UOKiK administracyjnych kar pieniężnych w sytuacji, w której stwierdzi on nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez stronę postępowania. Obecnie w ww. okolicznościach Prezes UOKiK w drodze decyzji ­obligatoryjnie nakłada administracyjną karę pieniężną. Projekt w art. 13v ust. 1 przewiduje natomiast fakultatywne obciążenie sankcjami finansowymi przedsiębiorców pozostających w zwłoce ze spełnieniem świadczeń pieniężnych.

Modyfikacji ma ulec również sposób naliczania przedmiotowych kar, co będzie równoznaczne z ich zaostrzeniem. Proponowane przez autorów nowelizacji rozwiązanie ma służyć zwiększeniu efektywności prowadzonych przed Prezesem UOKiK postępowań (art. 13v ust. 2 projektu).

Konsekwencją dążeń do zwiększenia efektywności karania przedsiębiorców ma być także wykreślenie przepisów o możliwości odstąpienia przez Prezesa UOKiK od wymierzenia kary. Obecnie na mocy art. 13v ust. 6 NadmOpTransHandlU Prezes UOKiK w określonych w tym przepisie okolicznościach odstępuje od wymierzenia kary administracyjnej i poprzestaje na pouczeniu, natomiast zgodnie z ust. 8 może całkowicie odstąpić od wymierzenia kary. Projekt nowelizacji zakłada uchylenie obu tych przepisów, pozostawiając – jak wspomniano wyżej – nałożenie kary do fakultatywnej decyzji Prezesa UOKiK.

Dodatkowo w art. 13v ust. 2b wprowadza katalog okoliczności, jakie Prezes UOKiK będzie brał pod uwagę przy ustalaniu wysokości administracyjnej kary pieniężnej. Autorzy nowelizacji proponują, aby wśród czynników warunkujących ostateczny wymiar kary znalazły się:

• waga naruszenia;
• okoliczności naruszenia wykazane przez stronę postępowania;
• działania podjęte przez stronę postępowania, z własnej inicjatywy, w celu zaprzestania naruszenia;
• współpraca strony postępowania z Prezesem UOKiK w toku postępowania, w szczególności przyczynienie się do szybkiego i sprawnego przeprowadzenia postępo­wania;
• spełnienie przez stronę postępowania wszystkich niespełnionych w terminie świadczeń pieniężnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych, nie później niż w terminie 60 dni od dnia doręczenia stronie postanowienia o wszczęciu postępowania.

Nowe przepisy przewidują także większe premiowanie przedsiębiorców, którzy dobrowolnie poddadzą się karze. W przypadku gdy strona postępowania w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji o ukaraniu uiści w całości administracyjną karę pieniężną oraz zrzeknie się wobec Prezesa UOKiK prawa do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, będzie mogła uzyskać obniżenie wysokości administracyjnej kary pieniężnej o 20%, podczas gdy obecnie przepisy przewidują możliwość takiego obniżenia kary jedynie o 10%. Zaproponowane przez autorów nowelizacji rozwiązanie ma zachęcić podmioty do współpracy z Prezesem UOKiK w zakresie ściągalności administracyjnych kar pieniężnych, a postawa dobrowolnego poddania się karze będzie przez Prezesa UOKiK nagradzana. W przypadku obniżenia wysokości administracyjnej kary pieniężnej Prezes UOKiK wydaje decyzję o zwrocie nadpłaty (art. 13v ust. 3 projektu).

Innym udogodnieniem proponowanym przez autorów nowelizacji ma być rozłożenie administracyjnej kary pieniężnej na raty oraz odroczenie jej zapłaty ze względu na ważny interes wnioskodawcy (art. 13xa projektu).

Novum na gruncie NadmOpTransHandlU ma być normatywne uregulowanie kursu walutowego, po jakim przedsiębiorcy będą przeliczać wartość świadczeń w obcych walutach na potrzeby sprawozdań, a także postępowań przed Prezesem UOKiK.

Świadczenia wyrażone w walucie obcej, które podlegają obowiązkowi ujawnienia w sprawozdaniu, będą przewalutowane na zasadach rachunkowości przyjętych przez podmiot składający sprawozdanie (art. 13a ust. 4c projektu).

Natomiast w przypadku wszczęcia postępowania przed Prezesem UOKiK w sprawie nadmiernego opóźnienia się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych w transakcjach handlowych równowartość świadczenia wyrażonego w walucie obcej ma być ustalana przy zastosowaniu średniego kursu waluty obcej ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski. W zależności od tego, czy mamy do czynienia z niespełnionym świadczeniem wyrażonym w walucie obcej, czy świadczeniem wyrażonym w walucie obcej spełnionym, ale dopiero po terminie, przewalutowanie nastąpi przy zastosowaniu średniego kursu waluty obcej ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski odpowiednio ostatniego dnia roboczego okresu objętego postępowaniem przed Prezesem UOKiK bądź – ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień spełnienia świadczenia pieniężnego (art. 13b ust. 3 projektu).

Oprócz NadmOpTransHandlU nowelizacja przewiduje także zmiany KoronawirusU. Projekt zakłada uchylenie art. 15r1, na mocy którego przez okres obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego w związku z COVID-19 i przez 90 dni od dnia odwołania stanu, który obowiązywał jako ostatni, zamawiający nie może potrącić kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy z wynagrodzenia wykonawcy lub z innych jego wierzytelności, a także nie może dochodzić zaspokojenia z zabezpieczenia należytego wykonania tej umowy.

Jednocześnie omawianemu rozwiązaniu towarzyszyć będą odpowiednie regulacje przejściowe, przewidujące rozłożenie w czasie możliwości potrącenia zaległych kar umownych z niewypłaconych jeszcze należności wykonawców lub zaspokojenia się z zabezpieczenia należytego wykonania umowy.

Nowelizacja wprowadza liczne zmiany w zakresie Nadm­OpTransHandlU, skupiając się przede wszystkim na doprecyzowaniu obowiązku składania sprawozdań o stosowanych terminach zapłaty w transakcjach handlowych oraz zwiększeniu efektywności prowadzonych przez Prezesa UOKiK postępowań w sprawach nadmiernego opóźnienia w spełnieniu świadczeń pieniężnych. Zmiany przewidziane w projekcie mają wyeliminować wątpliwości interpretacyjne i jednocześnie służyć ochronie podmiotów z sektora MŚP przed opóźnieniami płatniczymi, które często spowodowane są przez przedsiębiorstwa mocniejsze finansowo.

Obecnie projekt przeszedł pozytywną weryfikację Komisji Prawniczej, która potwierdziła zgodność projektu z jej ustaleniami. Kolejnym etapem prac nad projektem będzie jego zatwierdzenie przez Stały Komitet Rady Ministrów oraz jego notyfikacja, aby następnie mógł on zostać skierowany do Sejmu.

Klara Matusiak - aplikant radcowski, Kancelaria RKKW

---

1. Zob. https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12357505, dalej jako: projekt.
2. T. jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 893; dalej jako: NadmOpTransHandlU.
3. T. jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 1634 ze zm.
4. T. jedn.: Dz.U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.; dalej jako: KoronawirusU.
5. Dalej jako: MŚP.
6. Dalej jako: Prezes UOKiK.