Obowiązują już przepisy największej nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego od 2012 r. Nowelizacja obejmuje ponad 200 zmian, z których większość weszła w życie od 7.11.2019 r.¹. Z perspektywy przedsiębiorców największe znaczenie mają przywrócenie postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych oraz zmiany dotyczące koncentracji materiału dowodowego i organizacji postępowania.

Zakres i obszerność wprowadzonych zmian sprawiają, że nie sposób opisać ich w krótkim opracowaniu. Ograniczając się jednak do najważniejszych z nich, należy wskazać trzy grupy zmian wymienione poniżej.

Regulacje dotyczące wyłącznie postępowań w sprawach gospodarczych zawierają następujące rozwiązania:

1) wprowadzono nową definicję sprawy gospodarczej, w ramach której znalazły się m.in. wszystkie sprawy z umów o roboty budowlane oraz z umów leasingu;

2) umożliwiono osobom fizycznym oraz podmiotom niebędącym przedsiębiorcami rozpoznanie sprawy z ich udziałem z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym, o ile złożą wniosek w tym przedmiocie w terminie z art. 458⁶ KPC;

3) wprowadzono ustawową prekluzję dowodową w ramach pierwszego pisma w sprawie (odpowiednio pozwu lub odpowiedzi na pozew) oraz ograniczenie dopuszczalności powoływania nowych dowodów na dalszym etapie sprawy, chyba że nastąpi to w ciągu 2 tygodni od momentu, gdy powołanie twierdzenia lub dowodu stało się możliwe lub wynikła potrzeba jego powołania;

4) ograniczono możliwość dopuszczenia dowodu z zeznań świadków wyłącznie do sytuacji, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały w sprawie niewyjaśnione fakty, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy;

5) ograniczono możliwość wykazania czynności strony, w tym oświadczenia woli lub wiedzy, z którymi wiąże się nabycie, utrata lub zmiana uprawnienia strony w ramach stosunku prawnego, wyłącznie do dowodu z dokumentu w rozumieniu art. 77³ KC, chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych;

6) wyłączono możliwość przedmiotowej lub podmiotowej zmiany powództwa;

7) wprowadzono regulację, zgodnie z którą wyrok sądu I instancji zasądzający świadczenie, wydany w sprawie gospodarczej, staje się tytułem zabezpieczenia;

8) wprowadzono możliwość zawierania umowy dowodowej, na podstawie której strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu.

Regulacje dotyczące organizacji postępowania, mające zastosowanie do wszystkich postępowań, przewidują:

1) wprowadzenie obowiązku wniesienia odpowiedzi na pozew w każdej sprawie;

2) przyjęcie rozwiązań zmierzających do rozstrzygania sprawy bez rozprawy lub na pierwszej rozprawie związanych z:

– wyznaczeniem posiedzenia przygotowawczego z udziałem stron,

– obowiązkiem wskazywania w pismach faktów przyznanych i zaprzeczonych,

– ustalaniem i zatwierdzaniem planu rozprawy,

– ograniczeniem wymiany pism bez zarządzenia przewodniczącego;

3) uznanie za dowód wszystkich dokumentów znajdujących się w aktach sprawy bez wydawania postanowienia, o ile sąd nie zdecyduje o ich pominięciu;

4) rozszerzenie podstaw pomijania dowodów o sytuacje, w których:

– dowód jest niedopuszczalny lub niemożliwy do przeprowadzenia;

– jest uznany za nieprzydatny dla stwierdzenia faktu;

– zmierza jedynie do przedłużenia postępowania;

– wniosek strony o przeprowadzenie dowodu nie zawiera wyszczególnienia faktów, które mają zostać nim wykazane, a strona mimo wezwania nie usunęła tego braku.

Inne istotne zmiany wprowadzone omawianą nowelizacją:

1) wprowadzenie sankcji z tytułu nadużywania uprawnień procesowych;

2) uproszczone rozpoznawanie oczywiście bezzasadnych powództw;

3) wprowadzenie odsetek od kwoty zasądzanej tytułem zwrotu kosztów postępowania;

4) ograniczenie przedmiotowe i terminowe możliwości zgłaszania zarzutu potrącenia;

5) ograniczenie zakresu orzeczeń uzasadnianych z urzędu oraz wprowadzenie nowych wymagań formalnych dotyczących wniosku o uzasadnienie orzeczenia lub zarzą­dzenia;

6) skrócenie terminów zawieszenia postępowania, których upływ umożliwia umorzenie postępowania;

7) wprowadzenie szerokiego katalogu postanowień, od których zażalenia będzie rozpoznawał w postępowaniu pierwszoinstancyjnym ten sam sąd, ale w składzie trzech sędziów;

8) przeniesienie badania formalnego apelacji do sądów II instancji;

9) wprowadzenie możliwości rozpoznawania apelacji na posiedzeniu niejawnym we wszystkich rodzajach spraw.

Omawiana nowelizacja KPC ma zastosowanie do wszystkich postępowań, w tym również wszczętych przed jej wejściem w życie. Zasada ta przewiduje jednak kilka wyjątków, z których najistotniejsze dotyczą tego, że przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych mają zastosowanie wyłącznie do postępowań wszczętych po 6.11.2019 r., a nowych przepisów o postępowaniu odwoławczym nie stosuje się do apelacji i zażaleń wniesionych i nierozpoznanych przed wejściem w życie nowelizacji.

dr Radosław L. Kwaśnicki
radca prawny, Kancelaria RKKW (Partner)

Piotr Frelak
radca prawny, Kancelaria RKKW

¹ Ustawa z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2019 r. poz. 1469.