Wejście w życie przepisów o fundacji rodzinnej może nastąpić już z początkiem przyszłego roku i instytucja ta ma szansę stać się istotnym narzędziem służącym polskim firmom rodzinnym do przeprowadzenia procesów sukcesyjnych oraz kontynuowania działalności biznesowej przez następne pokolenia. Zwłaszcza że z danych Instytutu Biznesu Rodzinnego wynika, że w przeciągu najbliższych pięciu lat sukcesję planuje ok. 57% firm rodzinnych1. Planowane rozwiązania w swoich założeniach mają zatem pomóc chronić kapitał rodzinnych firm poprzez efektywne przeciwdziałanie jego rozdrobnieniu, co przełoży się na rozwój oraz zwiększenie potencjalnych inwestycji w przyszłości.
Projekt ustawy z 22.3.2021 r. o fundacji rodzinnej2 reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie i likwidację fundacji rodzinnej oraz prawa i obowiązki fundatora i beneficjenta. Celem oraz głównym założeniem Projektu jest zapewnienie skutecznej wielopokoleniowej sukcesji firm rodzinnych.
Analizując Projekt, można odnieść wrażenie, że przepisy dotyczące fundacji rodzinnej idą w dobrym kierunku, co pomoże w praktyce zbudować dobrze prosperujące wielopokoleniowe firmy. Eksperci pozytywnie oceniają zaproponowane rozwiązania, chociaż niektóre z nich budzą kontrowersje, np. kwestie dotyczące roszczeń o zachowek.
Projekt zakłada, że fundatorem może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Fundator oświadczenie o jej utworzeniu może złożyć w drodze aktu założycielskiego lub testamentu. Projekt przewiduje, że w fundacji rodzinnej będzie mógł funkcjonować więcej niż jeden fundator, przy czym w przypadku powołania do życia fundacji w formie testamentu, ze względu na jego charakter, istniała będzie możliwość uzyskania statusu fundatora i dołączenia do fundacji także przez współmałżonka pierwotnego fundatora lub jego zstępnego. Dzięki temu rozwiązaniu fundacja rodzinna będzie mogła pozyskać całość praw do majątku, który ma zostać wniesiony, co może być korzystnym rozwiązaniem dla firm rodzinnych. Status dodatkowego fundatora pozwoli sprawnie przenieść całość mienia, którego współwłaścicielami są członkowie rodziny, do majątku fundacji.
Statut określać powinien m.in. cele fundacji, mienie wnoszone przez fundatora, przeznaczenie majątku po jej likwidacji, ale przede wszystkim wskazywać krąg beneficjentów fundacji rodzinnej. Beneficjentem może zostać organizacja pożytku publicznego albo osoba fizyczna, jednak nie jest konieczne, aby była ona spokrewniona z fundatorem. Wystarczająca bliska więź oznacza, że beneficjentem będzie mógł zostać np. zaufany współpracownik firmy, przyjaciel rodziny, a także partner pozostający z fundatorem w nieformalnym i trwałym związku. Beneficjenci w związku ze swoim statusem posiadać będą uprawnienia do wglądu we wszelkie dokumenty dotyczące fundacji oraz będą uprawnieni do uzyskiwania informacji o jej działalności.
Członkiem zarządu oraz rady protektorów będzie mogła być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, w tym beneficjenci, z tym że nie będą mogli oni stanowić więcej niż połowy członków tych organów. Ograniczona zatem została możliwość czynnego uczestnictwa wszystkich beneficjentów w prowadzeniu spraw fundacji rodzinnej i w jej zarządzanie zaangażowano także osoby trzecie. Oprócz zarządu i rady protektorów w ramach fundacji rodzinnej funkcjonować ma także zgromadzenie beneficjentów.
Projekt wprowadza również zmiany w prawie spadkowym, głównie dotyczące zachowku, traktuje bowiem mienie wniesione do fundacji na identycznych zasadach jak darowizny dokonywane na rzecz spadkobierców albo osób uprawnionych do zachowku. Celem tej modyfikacji jest przeciwdziałanie pokrzywdzeniu uprawnionych do zachowku w sytuacji, gdy całość majątku spadkowego zgromadzona jest w fundacji. Może to jednak rodzić problemy dla fundatora, a szczególnie dla płynności finansowej firmy rodzinnej w sytuacji roszczenia z tytułu zachowku, na co wskazywali podczas konsultacji przedstawiciele owych firm, którzy postulowali o całkowite wyłączenie tej instytucji w stosunku do fundacji.
Ostatecznie ograniczono jednak uprawnienie dochodzenia zapłaty zachowku w fundacji rodzinnej przez możliwość żądania przez obowiązanego odroczenia terminu płatności, rozłożenia na raty, a w wyjątkowych przypadkach jego obniżenia. Projekt przewidział także proporcjonalne zmniejszenie wartości zachowku o świadczenia otrzymane od fundacji przez uprawnionego do zachowku. Takie rozwiązanie ocenić można jako pozytywne, gdyż narzędzia te pozwolą utrzymać stabilność finansową oraz pomogą obniżyć ryzyko niewypłacalności fundacji rodzinnej z jednoczesnym brakiem pokrzywdzenia dla uprawnionych do zachowku. Nie wyeliminują jednak w całości zagrożeń związanych z roszczeniami o zachowek, gdyż fundacje rodzinne nie zawsze będą mogły dysponować wystarczającym kapitałem przeznaczonym na jego wypłatę, nawet jeżeli okres płatności będzie rozłożony w czasie.
Zgodnie z założeniami Projekt miałby zostać skierowany do prac sejmowych już w drugiej połowie 2021 r.
dr Radosław L. Kwaśnicki - radca prawny, Kancelaria RKKW (Senior Partner)
Oliwia Leszczyńska - Kancelaria RKKW, prawnik
1 Uzasadnienie do Projektu, s. 3, dostępne na: legislacja.rcl.gov.pl/docs/2/12344906/12774276/12774277/dokument495469.pdf.
2 Dostępy na: legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12344906/12774282/12774283/dokument495478.pdf; dalej jako: Projekt.
